Mensen met dementie, wanen, psychoses, of een delier krijgen vaak haloperidol (Haldol®) voorgeschreven. Maar ook als anti-emeticum in de palliatieve fase is het een vaak gebruikt middel. Maak de toets en verdien een accreditatiepunt.
Dit artikel is verschenen in Nursing-magazine april 2018
In deze Challenge over haloperidol (‘haldol’) leer je
1 bij welke aandoeningen haloperidol wordt gebruikt
2 welke doseringen gebruikelijk zijn
3 wat de belangrijkste bijwerkingen zijn van haloperidol
4 welke medicatie interactie heeft met haloperidol
De toets bij dit artikel is niet meer beschikbaar. Eerder behaalde accreditatiepunten blijven gewoon geldig.
illustratie: AdobeStock
toets: Anna-Marie Mollink
Wet Zorg en Dwang
De Nederlandse wet Zorg en Dwang gaat over onvrijwillige zorg aan mensen met dementie en een verstandelijke beperking. Op 1 januari 2020 gaat de wet in en dan komt deze in de plaats van de wet BOPZ (Bijzondere Opnemingen Psychiatrische Ziekenhuizen). De nieuwe wet regelt wanneer zorg tegen de wil van de patiënt mag worden toegepast en gaat onder meer het gebruik van sederende medicatie bij probleemgedrag tegen. Zo wordt haloperidol bij probleemgedrag van een wilsonbekwame cliënt gezien als een vrijheidsbeperkende maatregel. Daarom moeten naast de eigen (huis- of verpleeghuis)arts straks meerdere deskundigen het gebruik beoordelen.6
Toediening
De toedieningsvormen van haloperidol zijn druppels, injectie en tabletten. De werking van tabletten en druppels start binnen enkele uren en houdt ongeveer een halve dag aan. Ook de intramusculaire injecties werken ongeveer een halve dag, maar zijn pijnlijk. Het middel wordt daarom meestal niet geïnjecteerd. Depot-injecties zijn ongeveer vier weken lang werkzaam.
Als de patiënt niet kan slikken, kan de vloeistof in de wangzak worden gedruppeld. Na deze buccale toediening is haloperidol twee keer zo sterk werkzaam als bij orale toediening.
Dosering
De arts start meestal met de laagst mogelijke orale dosering en past deze aan op geleide van het effect. Kwetsbare ouderen (hoge leeftijd, comorbiditeit) krijgen meestal de helft van de laagste startdosering voor volwassenen. De maximale dosis bij deze groep is 5 mg per dag.2
De dosering haloperidol is afhankelijk van de indicatie (bij druppelen in de wangzak wordt de dosis gehalveerd):
-
Schizofrenie: meestal 1-2 dd 2-10 mg. Om een terugval te voorkomen is de minimale gebruiksduur bij psychosen een half jaar. Let op dat de patiënt elke dag de medicatie inneemt.
-
Delier: 1-10 mg per dag in 1-3 doses, zo nodig elke 2-4 uur aanpassen tot maximaal 10 mg per dag. Voor ouderen geldt 2 dd 0,5-1,5 mg gedurende maximaal een week. Haloperidol kan meestal worden afgebouwd als de patiënt twee keer achtereen een goede nachtrust heeft gehad.2,4
-
Bij gedragsstoornissen bij dementie: start met 1 dd 0,5 mg, zo nodig verhogen tot maximaal 2 mg per dag in 1-3 doses.2
De arts zal haloperidol bij een delier en bij agitatie na korte tijd proberen af te bouwen door elke twee dagen de dosering te halveren. Twee dagen nadat een dosis van 1 mg per dag is bereikt, kan haloperidol worden gestopt.4 -
Misselijkheid en braken in de palliatieve fase zo nodig 2 dd 1-2 mg. Bij hardnekkige hik zo nodig 1-3 dd 1-2 mg.2
Bijwerkingen
Veel voorkomende bijwerkingen van haloperidol zijn agitatie, slapeloosheid en hoofdpijn, maar ook juist sufheid en verwardheid.3
Een eenmaal daagse dosering wordt daarom vaak voor het slapen gaan gegeven. Ook maagdarmklachten, verlies van eetlust, depressie, visusstoornissen, urineretentie en kwijlen, vooral tijdens de slaap komen vaak voor. Als de patiënt veel last heeft van deze bijwerkingen, overleg dan met de arts.
Vervelende bijwerkingen van haloperidol en andere antipsychotica zijn bewegingsstoornissen. Deze kunnen heel typisch zijn, maar ook minder opvallen. Bijvoorbeeld spierstijfheid. Tot wel de helft van de gebruikers krijgt in de eerste dagen na start of na dosisverhoging last van hevige, ongecontroleerde spiertrekkingen van de kaak, tong, ogen, nek of armen.2
Bij toediening via de wangzak werkt haloperidol twee keer zo sterk als via tabletten
Na een paar dagen kan de patiënt juist last hebben van hypokinesie en stijfheid. Waarschuw dan de arts, deze kan eventueel de dosis verlagen. Maanden tot jaren na start kunnen late bewegingsstoornissen voorkomen, zoals onbewuste bewegingen van gezicht, tong of ledematen. Licht dan de arts in. Dat laatste moet je ook doen in geval van het maligne neurolepticasyndroom, dat binnen twee weken na de medicatiestart kan optreden. Dit syndroom met koorts, spierstijfheid, trillingen, verminderd bewustzijn en overmatig zweten is levensbedreigend.2
Interacties en contra-indicaties
Antipsychotica en parkinsonmiddelen kunnen elkaars werking tegengaan. De arts zal deze combinatie meestal niet voorschrijven. Als patiënten haloperidol gelijktijdig gebruiken met andere geneesmiddelen met een gele waarschuwingssticker, of met alcohol, versterkt dat het effect op de rijvaardigheid. Adviseer de patiënt om geen alcohol te drinken.
Meer punten verdienen?
Maak ook de andere Nursing Challenge toetsen, bijvoorbeeld over fentanylpleisters, salbutamol of omeprazol
Haloperidol kan afwijkingen van het ECG geven. Het wordt daarom liever niet gecombineerd met andere middelen met dezelfde bijwerking, waaronder azitromycine, claritromycine, domperidon, erytromycine, (es)citalopram en sotalol. Als de patiënt toch deze combinatie krijgt, vraag dan de apotheek of arts of het echt de bedoeling is.1–3
Onder andere de anti-epileptica carbamazepine en fenytoïne kunnen de werking van haloperidol verminderen. Als één van deze middelen wordt gestart tijdens het gebruik van haloperidol, let dan op een verminderde effectiviteit van haloperidol.2
Dit artikel is op feitelijke onjuistheden gecheckt door apothekers Anneleen Robberechts en Joke Opsommer van de Koninklijke Apothekersvereniging van Antwerpen, en apotheker Annemieke Horikx van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie.
Noten