Persoonlijkheidsstoornis in de wijk: 'Hij belt wel 3x per dag, voor de onzinnigste dingen'

Je komt bij meneer Beekers (76) nadat zijn dochter moe en overspannen aan de bel trok. Haar vader, net weduwnaar, wordt steeds hulpbehoevender en vraagt constant hulp. Hoe krijg je de cliënt zelfstandiger?

De dochter van meneer Beekers vertelt dat hij de laatste tijd moeite lijkt te hebben met het correct innemen van zijn medicatie. Door zijn reumatoïde artritis heeft hij vaak last van pijnlijke en stijve gewrichten, vooral in zijn handen. Hierdoor vindt hij het lastig om zijn medicijnen uit de strip te drukken. Bovendien vergeet hij soms zijn medicatie in te nemen.

Je gaat langs bij meneer Beekers om zijn situatie te beoordelen en te kijken hoe je hem kunt ondersteunen. Hij lijkt meer zelf te kunnen dan je had verwacht. Hoewel hij duidelijk pijnlijke handen heeft, lukt het hem toch zijn medicatie in te nemen zonder hulp.

Positieve bekrachtiging

Je geeft aan dat het heel goed gaat, en dat het heel mooi is dat het hem zelfstandig lukt. Maar in plaats van blij te zijn met het compliment, reageert hij nors. ‘Ik weet niet wat jouw definitie van ‘goed’ is, maar de mijne is dit zeker niet.’

Een dag later word je gebeld door zijn dochter, die je vraagt wat er misgaat bij de zorg. Ze had haar vader gesproken, die vertelde dat hij zich verwaarloosd voelt: ‘Ze laten me maar aan mijn lot over’. Ook blijkt dat haar vader haar wel 3x per dag belt, soms voor de simpelste taken, zoals het maken van een boodschappenlijstje. Zo verkeerd zal je de situatie toch niet hebben ingeschat? Beperken zijn reumaklachten hem toch meer dan je dacht?

Claimend en afhankelijk gedrag

Je schakelt de huisarts in om onderzoek naar de situatie van meneer Beekers in gang te zetten. De huisarts denkt in eerste instantie aan een mogelijk beginnend dementiesyndroom, gezien de vergeetachtigheid. Maar neuropsychologisch onderzoek en een MRI-scan leveren geen aanwijzingen voor een dementieziekte.

De uiteindelijke diagnose is persoonlijkheidsproblematiek met afhankelijke kenmerken. Zijn echtgenote blijkt in zijn leven een bijzondere steun voor hem te zijn geweest. Toen zij wegviel, kwam de onderliggende problematiek in de interactie met anderen bovendrijven. Met name tussen hem en zijn drukbezette dochter, op wie hij steeds meer een beroep doet. Dit uit zich in claimend en afhankelijk gedrag.

Ondersteuning

Na de diagnose bespreek je met meneer Beekers en zijn dochter hoe je hem kunt ondersteunen om zo zelfstandig mogelijk te functioneren. Jullie zijn het erover eens dat het belangrijk is om meneer Beekers niet alles uit handen te nemen.

Samen met meneer kijk je hoe zijn dagelijkse taken te vereenvoudigen zijn. Zo schaft hij een pillenuitdrukker aan voor zijn medicijnen.

Ook spreken jullie af dat meneer zijn dochter alleen belt wanneer het echt nodig is, bijvoorbeeld bij noodgevallen of dringende vragen over zijn gezondheid. Daarnaast begint hij een traject bij een psycholoog om hem te helpen om te gaan met zijn behoefte aan ondersteuning en het verlies van zijn echtgenote.

Het gaat na verloop van tijd geleidelijk beter met meneer Beekers. Hoewel er nog uitdagingen zijn, zoals de aanhoudende pijn in zijn handen, vraagt hij steeds minder van zijn dochter en de rest van zijn omgeving.

Een half jaar na de diagnose bellen hij en zijn dochter elke avond kort om de dag te bespreken, en meestal – bijzonderheden uitgezonderd – blijft het daarbij. Wanneer zijn dochter op vakantie is, lukt het hem om een hele week niet te bellen.

* Martin Kat is (ouderen)psychiater-psychotherapeut en onder meer consulent ouderenpsychiatrie bij het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE). Hij was initiatiefnemer en redacteur van het Handboek Ouderenpsychiatrie en schreef het boek Ouderenpsychiatrie: de praktijk, het herkennen en signaleren van psychische en psychiatrisch aandoeningen.

Ook is hij een van de sprekers op het congres Geronto- psychiatrie in de praktijk op 4 juni 2025 in Veenendaal.