Nursing Challenge: amoxicilline

Amoxicilline is een penicilline met een breed werkingsspectrum. Het wordt voorgeschreven bij onder meer lucht- en urineweginfecties. De toets bij dit artikel levert 1 accreditatiepunt op.

tekst artikel: Linda de Graaf
illustratie: Bernet Ragetli
toets: Anna-Marie Mollink

Het penicilline amoxicilline is een bactericide (bacteriedodend) antibioticum, met een werkingsspectrum dat zowel gram-positieve als gram-negatieve bacteriën omvat. Andere penicillines zijn de smalspectrum penicillines benzylpenicilline, feneticilline, fenoxymethylpenicilline, flucloxacilline en de breedspectrum penicilline piperacilline.

1 Waar wordt amoxicilline voor gebruikt?

Amoxicilline wordt gebruikt bij infecties door micro-organismen die gevoelig zijn voor amoxicilline. Onder andere luchtweginfecties, ontstekingen in het keel-, neus- en oorgebied, ontstekingen van de urinewegen, het maagdarmstelsel, de galblaas en galwegen, de botten, de huid, en weke delen.

Bij luchtweginfecties en urineweginfecties hanteren artsen in eerste instantie vaak een afwachtend beleid. Amoxicilline wordt ook ingezet bij meningitis, de ziekte van Lyme en als endocarditisprofylaxe.^1,3

2 Wanneer wordt de combinatie met clavulaanzuur voorgeschreven?

Amoxicilline kan ook worden toegepast in combinatie met clavulaanzuur (Augmentin®). Amoxicilline alleen heeft meestal de voorkeur boven de combinatie met clavulaanzuur, omdat het minder bijwerkingen heeft.

De combinatie wordt alleen aanbevolen bij infecties door micro-organismen die resistent zijn tegen amoxicilline door vorming van clavulaanzuurgevoelige ß-lactamasen.^1,2 Amoxicilline is namelijk gevoelig voor afbraak door ß-lactamasen. ß-lactamasen zijn enzymen die door bacteriën worden gemaakt. Clavulaanzuur is een ß-lactamaseremmer en beschermt amoxicilline tegen de afbraak door deze enzymen.^1,2

3 Wat is de dosering?

De dosering van amoxicilline is afhankelijk van de indicatie. In het algemeen bedraagt de dosering 750 tot 3000 mg per dag in 2 of 3 doses. Bij intraveneuze toediening is de dosering bij volwassenen en bij kinderen vanaf 40 kg 750 -2000 mg elke 8 uur, of 2000 mg elke 12 uur. De maximale dosering is 12 gr/dag.¹

Als endocarditisprofylaxe bij een ingreep in de mondholte, bovenste luchtwegen, maagdarmkanaal of urogenitaal gebied is de dosering 2000 of 3000 mg 30 – 60 minuten voor de ingreep. ^1,6 Bij gonorroe wordt een eenmalige gift van 3000 mg gegeven.²

4 Wat is de dosering van amoxicilline met clavulaanzuur?

Amoxicilline met clavulaanzuur is beschikbaar in verschillende verhoudingen, namelijk 4:1 (onder andere tabletten 500/125 mg en een suspensie met 50/12,5 mg), 7:1 (tabletten met 875/125 mg), 8:1 en 10:1. Bij hogere doseringen zal de arts een andere verhouding kiezen, om onnodig hoge doses clavulaanzuur te vermijden.¹

Clavulaanzuur beschermt amoxicilline tegen de afbraak door enzymen (ß-lactamasen)

In het algemeen is de dosering bij een infectie bij volwassenen en kinderen zwaarder dan 40 kg 3 dd 500/125 mg of 2 dd 875/125, vaak gedurende 7 dagen. Bij bepaalde indicaties wordt 3 dd 1000/125 mg gegeven. In België zijn de gebruikelijke doseringen 3 dd 875/125 mg, of 2 dd amoxicilline 1000/62,5mg met vertraagde afgifte, of 3 dd 500 mg amoxicilline samen met 3 dd amoxicilline met clavulaanzuur 500/125 mg.

5 Wat is de dosering bij een verminderde nierfunctie?

De dosering amoxicilline hoeft pas te worden aangepast bij een creatinineklaring lager dan 30 ml/min én een dosering vanaf 4000 mg per dag en als de kuur langer duurt dan 10 dagen. Amoxicilline wordt dan gedoseerd op geleide van de plasmaspiegel. Is de creatinineklaring kleiner dan 10 ml/min, dan bedraagt de dosering 2 dd 500 – 1000 mg.¹

Bij amoxicilline in combinatie met clavulaanzuur moet de dosering eerder worden aangepast. Is de creatinineklaring tussen de 10 en 30 ml/min, dan past de arts het doseringsinterval aan van 3 dd 500/125 mg naar 2 dd 875/125 mg.¹

6 Met welke andere geneesmiddelen mag het niet worden gecombineerd?

Antibiotica uit de groep tetracyclines, zoals doxycycline en minocycline, kunnen het effect van amoxicilline verminderen. Dit is alleen relevant bij ernstige infecties.^1,4

Bij gelijktijdig gebruik van acenocoumarol of fenprocoumon moet na 3 tot 5 dagen de INR worden bepaald. Dit geldt overigens voor alle antibiotica. De apotheek zal de trombosedienst op de hoogte stellen. Bij een eenmalige gift amoxicilline is geen extra controle nodig. ⁴

7 Wat zijn de belangrijkste bijwerkingen?

Zie ook het kader. Bacteriële middelen kunnen het normale evenwicht tussen bacteriën en schimmels verstoren met diarree en gist- en schimmelinfecties als gevolg.

Een orale of vaginale candida-infectie komt voor bij 1-10% van de gebruikers van amoxicilline. Amoxicilline kan aanleiding geven tot maagdarmklachten, een droge mond, smaakstoornissen en huidreacties.

Tandverkleuring bij gebruik van vloeibare amoxicilline is meestal weg te poetsen

Innemen tijdens de maaltijd kan maagdarmklachten verminderen. De maagdarmklachten gaan vanzelf over, maar waarschuw de arts als de patiënt meerdere malen diarree met buikkrampen heeft.^2,4

De huidreacties treden meestal op binnen 3 tot 14 dagen, soms dus nog na afloop van de kuur. De huiduitslag is meestal onschuldig en verdwijnt binnen een week. Huiduitslag kan echter ook het gevolg zijn van een overgevoeligheidsreactie. Laat daarom een arts de huiduitslag controleren.^1,4

Overgevoeligheidsreacties op amoxicilline kunnen ook te merken zijn aan benauwdheid, of zwellingen in het gezicht, lippen, mond en keel. Waarschuw dan een arts. In zeldzame gevallen ontstaat een ernstige huidreactie met blaarvorming. Waarschuw dan direct een arts of raadpleeg de spoedeisende hulp.⁴

Bij vloeibare toedieningsvormen van amoxicilline kunnen de tanden verkleuren. Dit is meestal weg te poetsen, of te polijsten door de tandarts.^1,4

8 Wanneer mag amoxicilline niet worden gebruikt?

Amoxicilline mag niet worden gebruikt door patiënten met een aangetoonde IgE-gemedieerde allergie voor penicillines. Amoxicilline kan de convulsiedrempel verlagen, vooral bij intraveneuze toediening en hoge doseringen. De arts zal terughoudend zijn bij patiënten met epilepsie.

Amoxicilline wordt bij voorkeur niet gegeven aan patiënten met een infectie met het Epstein-Barr-virus (verwekker van de ziekte van Pfeiffer) en bij lymfatische leukemie. Bij deze patiënten treedt vrijwel altijd een maculopapuleus exantheem op.¹

Geraadpleegde literatuur

1. KNMP Kennisbank, geraadpleegd maart 2019.
2. www.farmacotherapeutischkompas.nl, geraadpleegd maart 2019.
3. www.bcfi.be, geraadpleegd maart 2019.
4. www.apotheek.nl, geraadpleegd maart 2019.
5. www.kinderformularium.nl, geraadpleegd maart 2019.
6. www.implantologieamsterdam.nl/implantologie/ter-voorbereiding-op-de-operatie/

Dit artikel is op feitelijke onjuistheden gecheckt door apotheker Florence Van kerckhoven van de Koninklijke Apothekersvereniging van Antwerpen, en apotheker Annemieke Horikx van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP).
Nursing maakt gebruik van de informatie van de Kennisbank KNMP. Deze bevat de meest recente medicatie-informatie. Mogelijk komt deze niet overeen met het advies van het Farmacotherapeutisch Kompas (FK). Het FK neemt echter vooral bijsluiterteksten over, en die worden niet meteen aangepast.