Nursing Challenge: Clobetasol

Clobetasol is een zeer sterk werkend dermatocorticosteroïd, dat wordt ingezet bij huidaandoeningen zoals psoriasis en eczeem. Maak de toets bij dit artikel en haal 1 accreditatiepunt.

Clobetasol (Dermovate®, Eczoria®, Clobex®, Clarelux®) is een dermatocorticosteroïd. Het wordt gebruikt bij oppervlakkige, niet-infectieuze huidaandoeningen, zoals psoriasis en eczeem. Clobetasol is een zeer sterkwerkend corticosteroïd (klasse 4, zie kader). Clobetasol heeft anti-inflammatoire eigenschappen en vermindert schilfering, jeuk en zwelling.^1,2,4  Het is verkrijgbaar in de vorm van crème, oplossing, zalf, schuim en shampoo.

1 Wat is de dosering van clobetasol?

De crème, oplossing en zalf worden 1 keer per dag aangebracht, eventueel bij hevige klachten in het begin 2 keer per dag. Zodra de klachten verbeteren, moet dit worden teruggebracht naar 1 keer per dag.^1,4,5

Komt het eczeem of de psoriasis regelmatig terug, dan kan clobetasol chronisch worden gebruikt. De onderhoudsfase kan dan lang duren. Om de kans op bijwerkingen te verkleinen is het beter clobetasol intermitterend te gebruiken. Breng clobetasol enkele aaneengesloten dagen aan, gevolgd door enkele stopdagen. Bijvoorbeeld 3 dagen wel en dan 4 dagen niet.^1,5

Het schuim met clobetasol (Clarelux®) is bedoeld voor gebruik op de behaarde hoofdhuid, voor maximaal 2 weken, 2 keer per dag. ⁶

Ook de shampoo (Clobex®) is bedoeld voor gebruik op de hoofdhuid. Breng het 1 keer per dag aan op de droge hoofdhuid. Per keer is ongeveer een halve eetlepel shampoo nodig. Uitspoelen na 15 minuten inwerken. Bij verbetering wordt de shampoo met steeds grotere tussenpozen toegepast. De maximale behandelingsduur is 4 weken.¹

2 Hoe wordt clobetasol gebruikt?

Het is belangrijk de juiste hoeveelheid crème of zalf te gebruiken. Te dik smeren vergroot de kans op bijwerkingen. Bij te dun is clobetasol onvoldoende werkzaam. Doseer daarom aan de hand van vingertopeenheden (finger tip unit, FTU). Een FTU is gelijk aan een streepje crème of zalf zo lang als de vingertop van een volwassene. Hoeveel FTU´s nodig zijn om een lichaamsdeel in te smeren is te vinden op www.apotheek.nl. Breng per week niet meer aan dan 50 gram crème of zalf. Bij een grotere hoeveelheid is de kans op systemische bijwerkingen groter.^3,4

Na aanbrengen van het middel mag er een half uur geen water op de huid komen (met uitzondering van de shampoo) om wegspoelen van het middel te voorkomen. Breng clobetasol niet aan op gevoelige huid, zoals gezicht, lichaamsplooien en genitaliën. De kans op bijwerkingen is dan groter.⁴

Spuit het schuim direct op de hoofdhuid en niet eerst op de handen. Bij contact met de huid begint het schuim meteen op te lossen. Het schuim is brandbaar, zorg er daarom voor dat er geen open vuur in de buurt is. Voorkom ook dat het schuim in contact komt met ogen, neus of mond. Gebeurt dit toch, spoel dan onmiddellijk met koud water. Houdt de patiënt pijn in de ogen na het uitspoelen, neem dan contact op met de arts.⁶

Was na aanbrengen van clobetasol altijd de handen, tenzij het bedoeld is voor een huidaandoening van de handen. Zo worden bijwerkingen op de huid van de handen voorkomen.

Als clobetasol voor eczeem of psoriasis wordt gebruikt, zal de arts meestal ook een basiscrème of -zalf voorschrijven, bijvoorbeeld cetomacrogrol, lanette of koelzalf. Deze middelen hebben een gunstig effect op de schilfering en de irritatie.

3 Kan het gebruik van clobetasol ineens gestopt worden?

Als de patiënt clobetasol meerdere weken heeft gebruikt, kan hij de behandeling niet ineens staken. De huidaandoening kan dan opvlammen. Ook kunnen reboundverschijnselen voorkomen, zoals een intens rode huid, een brandend gevoel of tintelingen. Opnieuw aanbrengen van clobetasol verlicht de klachten, waardoor steroïdverslaving ontstaat. De arts zal de behandeling langzaam afbouwen door clobetasol intermitterend toe te passen en het aantal dagen dat clobetasol wordt gesmeerd steeds te verminderen. Het is belangrijk dat de patiënt door blijft gaan met het smeren van een verzorgende crème of zalf. De kans is daardoor groter dat de klachten onder controle blijven.^1,3,4

4 Wanneer mag clobetasol niet worden gebruikt?

Clobetasol mag niet worden gebruikt bij overgevoeligheid voor het middel, of bij een onbehandelde huidinfectie met een bacterie, schimmel of virus. Clobetasol kan de huidinfectie verergeren en bovendien de verschijnselen maskeren. Gebruik clobetasol om deze reden ook niet op huid die is aangedaan door acne of rosacea. Clobetasol kan de wondgenezing vertragen. Breng het daarom niet aan op of nabij wonden.

Tijdens de zwangerschap of borstvoeding zal de arts clobetasol vervangen door een minder sterk werkzaam dermatocorticosteroïd, bijvoorbeeld triamcinolon.

Breng clobetasol niet aan op gevoelige huid, zoals gezicht, lichaamsplooien en genitaliën

Clobetasol mag niet worden gebruikt door kinderen jonger dan een jaar. Zij hebben een relatief groot huidoppervlak en een dunnere huid. Ook oudere kinderen hebben meer kans op systemische bijwerkingen. Als het gebruik van clobetasol noodzakelijk is bij een kind, zal de arts bij gebruik langer dan enkele weken regelmatig de lengte en het gewicht van het kind controleren omdat er groeivertraging op kan treden.^1,3,4

5 Welke bijwerkingen heeft clobetasol?

Belangrijk is de kans op bijwerkingen te beperken door geen sterker dermatocorticosteroïd te gebruiken dan nodig is, het gedurende een zo kort mogelijke periode aan te brengen met een zo laag mogelijke toedieningsfrequentie en alleen de aangedane plekken in te smeren.¹

 Lokale bijwerkingen

De meest voorkomende bijwerking op de huid is een branderig gevoel. De huid kan dunner worden, waardoor gemakkelijker blauwe plekken en wondjes ontstaan. Stop dan met het gebruik van clobetasol, zodat de huid kan herstellen. De kans op bijwerkingen is groter bij toepassing op gevoelige huid, zoals het gezicht en de genitaliën. De arts zal voor deze plekken meestal een minder sterk werkzaam dermatocorticosteroïd voorschrijven.

Clobetasol kan striae en huidverkleuring veroorzaken. Dit is vaak irreversibel. Raadpleeg de arts bij deze verschijnselen.

Clobetasol kan de wondgenezing vertragen, blijf daarom uit de buurt van wonden

Als clobetasol toch in het gezicht wordt toegepast, kan het aanleiding geven tot dermatitis rond de ogen of de mond. De arts zal clobetasol dan afbouwen en daarna eventueel starten met een minder sterk werkzaam middel.

Neem contact op met de arts als de patiënt niet meer goed reageert op de behandeling. Mogelijk is sprake van contactallergie. Dit komt vooral voor bij maandenlange behandeling. De reactie is zelden ernstig, omdat clobetasol de allergie ook weer onderdrukt.

Systemische bijwerkingen

Clobetasol kan bijwerkingen in het lichaam veroorzaken, vooral bij langdurig gebruik van grote hoeveelheden, bij gebruik onder occlusie of in combinatie met salicylzuur of ureum. Systemische bijwerkingen treden niet op bij gebruik korter dan 2 weken. Clobetasol kan de werking van de bijnieren onderdrukken. Dit kan leiden hypoglykemie, osteoporose en gewichtstoename. Neem contact op met de arts als het lichaamsgewicht toeneemt. Bij kinderen kan clobetasol de groei vertragen.

Ook is de kans op cataract verhoogd en kan de oogboldruk stijgen. Breng clobetasol daarom niet aan in de buurt van de ogen. Een verhoogde oogboldruk is te merken aan wazig zien, een rood of gezwollen oog of hevige pijn aan het oog. Raadpleeg dan de arts.^1,3,4

6 Met welke andere middelen mag clobetasol niet worden gecombineerd?

Smeer andere crèmes of zalven niet tegelijk met clobetasol op dezelfde plekken op de huid. Daardoor kan clobetasol weggesmeerd worden. Breng de andere crème of zalf een uur voor of een uur na clobetasol aan. ^1,3

Literatuurreferenties

1. KNMP Kennisbank, geraadpleegd juni 2020
2. www.bcfi.be, geraadpleegd juni 2020
3. www.apotheek.nl, geraadpleegd juni 2020
4. www.farmacotherapeutischkompas.nl, geraadpleegd juni 2020
5. Leidraad NVDV Dermatocorticosteroïden, 2019, geraadpleegd juni 2020
6. SmPC Clarelux via www.geneesmiddeleninformatiebank.nl, geraadpleegd juni 2020

Dit artikel is op feitelijke onjuistheden gecheckt door apotheker Silas Rydant van de Koninklijke Apothekersvereniging van Antwerpen, en apotheker Annemieke Horikx van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP).

Nursing maakt gebruik van de informatie van de Kennisbank KNMP. Deze bevat de meest recente medicatie-informatie. Mogelijk komt deze niet overeen met het advies van het Farmacotherapeutisch Kompas (FK). Het FK neemt echter vooral bijsluiterteksten over, en die worden niet meteen aangepast.