Nursing Challenge: Hydrochloorthiazide

Hydrochloorthiazide is een diureticum. Het bevordert de uitscheiding van water door de nieren.

Hydrochloorthiazide hoort bij de thiazidediuretica, net als chloortalidon, epitizide (in België niet beschikbaar) en indapamide. Thiazidediuretica worden ook wel ‘low ceiling’ diuretica genoemd. De maximale diurese is kleiner dan bij lisdiuretica (‘high ceiling’ diuretica, zoals furosemide en bumetanide).¹

1 Waar wordt hydrochloorthiazide voor gebruikt?

Thiazidediuretica, zoals hydrochloorthiazide, zijn eerstekeusmiddelen voor de behandeling van hypertensie. Het wordt gebruikt als monotherapie (alleen in Nederland) of in combinatie met andere bloeddrukverlagende middelen. Hydrochloorthiazide wordt ook gebruikt bij licht tot matig hartfalen en oedeem door onder andere hartfalen.¹ Het effect bij hypertensie komt geleidelijk gedurende zes weken tot stand. Bij hartfalen is direct te merken dat de benauwdheid en het oedeem afnemen.² Hydrochloorthiazide kan langdurig worden gebruikt.

2 Hoe werken thiazidediuretica?

Thiazidediuretica bevorderen de uitscheiding van water en elektrolyten door remming van de actieve terugresorptie van natrium en chloride in de niertubuli (nierbuisjes). Dat remt de passieve terugresorptie van water.¹ De bloeddrukdaling bij hypertensie wordt veroorzaakt door daling van het extracellulaire volume en het plasmavolume. Daardoor daalt de cardiale preload en cardiale output.¹ Het diuretische effect van hydrochloorthiazide treedt in na 1-2 uur, is maximaal na 4-6 uur en houdt 6-12 uur aan.¹

3 Wat is de dosering?

De dosis hydrochloorthiazide die nodig is voor bloeddrukverlaging is lager dan die voor diurese bij oedeem. Bij hypertensie schrijft de arts een lage dosis voor, die zo nodig na enkele weken wordt verhoogd. Bij oedeem wordt juist gestart met een hoge dosis die wordt verlaagd naar een onderhoudsdosering.¹

Bij hypertensie is de startdosering 1 dd 12,5 mg. Bij onvoldoende effect kan dit worden opgehoogd tot 1 dd 25 mg.¹ Bij hypertensie worden meestal geen hogere doseringen gebruikt.³ Bij hartfalen is de dosering aanvankelijk 25-50 mg per dag. De onderhoudsdosering ligt meestal tussen de 12,5 en 100 mg per dag.^1,3

De patiënt kan doseringen tot en met 50 mg in één keer innemen. Het liefst ’s ochtends, maar in ieder geval niet later dan 16.00 uur, om te voorkomen dat hij ´s nachts vaak moet plassen.^1,2,3

In België zijn alleen combinatiepreparaten beschikbaar. De dosering hydrochloorthiazide in deze combinatiepreparaten varieert van 6,25 mg tot 25 mg.

4 Wanneer mag hydrochloorthiazide niet worden gebruikt?

Bij een ernstig verminderde nierfunctie – een MDRD kleiner dan 30 ml/min – zijn thiazidediuretica niet meer werkzaam. Lisdiuretica zijn dan nog wel een optie.¹ Bij excessief vochtverlies door braken, diarree, of overmatig zweten, bij ouderen en kinderen is de kans op dehydratie verhoogd.¹

Hydrochloorthiazide mag niet worden gebruikt bij overgevoeligheid, anurie, een ernstige leverfunctiestoornis, een aangeboren lang-QT-intervalsyndroom en bij refractaire hypokaliëmie, hyponatriëmie of hypocalciëmie.¹ Patiënten met levercirrose hebben een groter risico op verstoring van de elektrolytenbalans.¹ Bij patiënten met jicht wordt hydrochloorthiazide niet geadviseerd. Diuretica kunnen de urinezuurconcentratie in het bloed verhogen en daardoor jichtaanvallen veroorzaken.¹

Bij patiënten met diabetes mellitus kan hydrochloorthiazide bij dagelijkse doseringen van meer dan 25 mg de glucosetolerantie verminderen en daardoor hyperglykemie veroorzaken.¹ Hydrochloorthiazide is gecontra-indiceerd bij het syndroom van Sjögren. Diuretica kunnen de traan- en speekselproductie verminderen, waardoor klachten als droge ogen en een droge mond kunnen verergeren.¹

5 Welke interacties heeft hydrochloorthiazide?

De bloeddruk kan plotseling snel dalen als aan hydrochloorthiazide een RAAS-remmer wordt toegevoegd, bijvoorbeeld enalapril of losartan. Ook kan nierinsufficiëntie optreden. De arts schrijft daarom voor de eerste dagen vaak een lagere dosering van de RAAS-remmer voor. Het is ook mogelijk de patiënt de eerste paar dagen de RAAS-remmer ’s avonds op de rand van het bed te laten innemen, of gedurende twee dagen het gebruik van hydrochloorthiazide te stoppen.³

NSAID’s kunnen de bloeddrukverlagende werking van hydrochloorthiazide verminderen, vooral bij nierfunctiestoornis. Bij gebruik van een NSAID tot twee weken is dit niet relevant. Als langduriger gebruik noodzakelijk is, zal de arts de bloeddruk controleren.¹ NSAID’s kunnen water- en zoutretentie veroorzaken. Daardoor kan hartfalen optreden of verergeren, soms al binnen enkele dagen na start van het NSAID. Bij hartfalen wordt de combinatie altijd afgeraden.¹

Hydrochloorthiazide vermindert de uitscheiding van lithium via de nieren.¹ Daardoor neemt de kans op bijwerkingen van lithium toe. De arts zal regelmatig de lithiumspiegel controleren. Waarschuw de arts bij maagdarmklachten, trillen, duizeligheid of verwardheid.²

Bij combinatie van hydrochloorthiazide met carbamazepine, duloxetine (een SSRI), oxcarbazepine of venlafaxine kan hyponatriëmie optreden.¹ Symptomen van hyponatriëmie zijn plotselinge hevige vermoeidheid, sufheid en een verminderde eetlust. Waarschuw dan direct de arts.² Gelijktijdige inname van colestyramine vermindert de absorptie van hydrochloorthiazide. Hydrochloorthiazide moet ten minste vier uur vóór colestyramine worden ingenomen.¹

6 Welke bijwerkingen komen voor?

De belangrijkste bijwerkingen van hydrochloorthiazide en andere diuretica zijn elektrolytstoornissen. De arts zal meestal na een paar weken na starten de kalium- en natriumspiegel controleren. De kans is groter bij ouderen, kinderen en patiënten met een chronische hartaandoening.¹ Langdurige behandeling met hydrochloorthiazide of een streng zoutbeperkt dieet vergroot ook de kans op elektrolytstoornissen, met name op hypokaliëmie.³ Hypokaliëmie komt ook vaker voor bij hartfalen, levercirrose, nefrotisch syndroom, diarree, braken of overmatig gebruik van laxeermiddelen.² Symptomen van hypokaliëmie zijn spierkramp of spierzwakte, meestal eerst in de bovenbenen en armen, hartkloppingen en vermoeidheid. Vraag dan de arts om het bloed te onderzoeken.²

Hyponatriëmie komt minder vaak voor, maar kan wel gevaarlijk zijn. Het ontstaat meestal in de eerste weken na start.² Symptomen zijn plotselinge, hevige vermoeidheid, sufheid en verminderde eetlust. Neem bij deze verschijnselen direct contact op met de arts.²

Ook de bloedglucosespiegel kan stijgen bij gebruik van hydrochloorthiazide. Bij patiënten met diabetes kan dit leiden tot hyperglykemie.¹ Controleer bij patiënten met diabetes in het begin vaker de bloedglucosespiegel.² Omdat bij gebruik van hydrochloorthiazide de urinezuurspiegel kan stijgen, treedt bij gepredisponeerde personen in zeldzame gevallen een jichtaanval op. Overleg dan met de arts.¹

Als gevolg van de toegenomen diurese kan door snel onttrekken van vocht, zoals bij braken, diarree of overmatig zweten, dehydratie optreden.¹ Symptomen zijn hoofdpijn, een droge mond, uitdroging, duizeligheid en (orthostatische) hypotensie. Neem contact op met de huisarts bij aanhoudend braken of diarree. ²

De eerste paar dagen kan de patiënt last hebben van maagdarmstoornissen. Meestal helpt het om hydrochloorthiazide met wat voedsel in te nemen.² Ook kan in het begin (orthostatische) hypotensie optreden. Laat de patiënt de eerste paar dagen niet te snel opstaan. Na verloop van tijd is het lichaam ingesteld op de lagere bloeddruk.²

Hydrochloorthiazide kan in zeldzame gevallen de aanmaak van bloedplaatjes en rode en witte bloedcellen verminderen. Dat kan leiden tot bloedingen of bloedarmoede of een grotere kans op infecties.²

Sommige patiënten zijn overgevoelig voor hydrochloorthiazide. Dit is te merken aan huiduitslag en jeuk. Raadpleeg dan een arts.² Hydrochloorthiazide kan de huid gevoeliger maken voor uv-licht, de patiënt moet dus direct zonlicht mijden.²

Gebruik van hydrochloorthiazide kan (zelden) leiden tot ontsteking van de alvleesklier, galwegen of lever. Waarschuw direct een arts bij plotselinge hevige pijn in de bovenbuik of bij geelverkleuring van huid of oogwit.²

De bijsluiter van hydrochloorthiazide vermeldt kruisallergie met sulfonamiden, zoals trimethoprim. Voor deze kruisallergie bestaat echter onvoldoende bewijs. Onderzoek toont geen verband aan tussen een allergie voor een sulfonamide-antibioticum en een groter risico op allergie voor hydrochloorthiazide, een ander thiazidediureticum of furosemide.

7 Welke controles zijn nodig bij gebruik van hydrochloorthiazide?

De arts zal na drie tot vier weken en vervolgens twee of drie keer per jaar de serumelektrolytenconcentraties controleren. Dit is vooral van belang bij ouderen, bij levercirrose, oedeem door nefrotisch syndroom, overmatig braken, diarree, diabetes mellitus en een streng zoutarm dieet.¹ Bij diabetes mellitus is extra controle van bloedglucosewaarden nodig. En bij hyperlipidemie controle van de serumlipiden.³

Geraadpleegde literatuur

1. https://kennisbank.knmp.nl/, geraadpleegd september 2018.
2. www.apotheek.nl, geraadpleegd september 2018.
3. www.farmacotherapeutischkompas.nl, geraadpleegd september 2018.