Nursing Challenge: Nitrofurantoïne

Nitrofurantoïne (Furabid®, Furadantine®) is een antibioticum. Het wordt gebruikt voor de behandeling en profylaxe van ongecompliceerde urineweginfecties. De toets bij dit artikel is goed voor 1 accreditatiepunt.

tekst artikel: Linda de Graaf
illustratie: Bernet Ragetli
toets: Anna-Marie Mollink

1 Wat is de dosering van nitrofurantoïne bij de behandeling van een urineweginfectie?

De dosering voor volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar is 4 dd 50 mg gedurende 5 tot 7 dagen, of een capsule met gereguleerde afgifte (Furabid^® 100 mg) tweemaal daags gedurende 5 tot 7 dagen. De dosering bij meisjes van 5 tot 12 jaar bedraagt 3 tot 6 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 4 doses.¹ Niet-zwangere vrouwen en meisjes met een ongecompliceerde infectie krijgen meestal een kuur van 5 dagen. Zwangere vrouwen en mannen krijgen meestal een kuur van 7 dagen.^1,2 Binnen een 0,5 tot 2 dagen nemen de klachten af.⁴

Verdeel de doses zo goed mogelijk over de dag. Bij een viermaal daagse dosering is dat bij voorkeur tijdens de maaltijden en voor de nacht.⁴

De capsules moeten heel worden doorgeslikt en bij voorkeur worden ingenomen met wat voedsel, melk of yoghurt. Dit vermindert de kans op gastro-intestinale bijwerkingen en verhoogt de biologische beschikbaarheid.^1,4

2 Wat is de dosering bij de profylaxe van een urineweginfectie?

De dosering voor het voorkómen van urineweginfecties is 1 dd 50 of 100 mg ’s avonds gedurende 6 tot 12 maanden.¹ De patiënt moet de nitrofurantoïne innemen voor het slapengaan en voor inname de blaas leegplassen. Nitrofurantoïne kan dan de hele nacht zijn werking uitoefenen in de blaas.⁴

Het is ook mogelijk een vrouw nitrofurantoïne te geven als postcoïtumprofylaxe. De dosering is dan eenmalig 50 of 100 mg binnen 2 uur na iedere coïtus, maximaal eenmaal daags. ^1-3

Vrouwen met recidiverende infecties krijgen soms een vijfdaagse kuur nitrofurantoïne in voorraad om mee te starten bij de eerste tekenen van een infectie.²

3 Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van nitrofurantoïne?

Nitrofurantoïne kan de urine bruin verkleuren. Dit is onschuldig.^1,4 Meer dan 10% van de gebruikers krijgt goedaardige intracraniale hypertensie, kortstondige haaruitval of een superinfectie door een schimmel of bacterie in het urogenitale stelsel.^1,3 Overleg met de voorschrijver als de klachten door de blaasontsteking na twee dagen niet zijn verminderd.⁴

Nitrofurantoïne leidt zelden tot maagdarmstoornissen, zoals misselijkheid, buikpijn of diarree. Deze bijwerkingen komen nog minder vaak voor als nitrofurantoïne met voedsel wordt ingenomen.¹

Nitrofurantoïne kan bloedbeeldafwijkingen veroorzaken. Waarschuw een arts bij onverklaarbare koorts, blaren in de mond of keel, plotselinge blauwe plekken. Dit kan wijzen op een tekort aan leukocyten, erytrocyten of trombocyten.⁴

Bij gebruik als profylaxe moet de patiënt de nitrofurantoïne innemen voor het slapengaan en voor inname de blaas leegplassen

Soms komen ernstige longreacties voor, waarschijnlijk ten gevolge van allergie. Acute longreacties openbaren zich na uren of dagen, subacute reacties na een maand en chronische reacties na zes maanden behandeling. Symptomen van een longreactie zijn koude rillingen, koorts, benauwdheid, hoesten, pijn op de borst en exantheem. Raadpleeg bij deze symptomen direct een arts.¹

Waarschuw ook een arts bij overgevoeligheid voor nitrofurantoïne, te merken aan huiduitslag, galbulten, zwelling van tong, lippen of gezicht of benauwdheid.⁴ Meld de apotheek dat de patiënt overgevoelig is voor nitrofurantoïne. Raadpleeg direct een arts bij verschijnselen van een ernstige huidaandoening, zoals blaren op huid, slijmvliezen of geslachtsdelen.^1,4

Nitrofurantoïne kan leiden tot leverbeschadiging, bijvoorbeeld hepatitis en leverfalen. Ook dit is het gevolg van een allergische reactie. Symptomen van hepatotoxiciteit zijn een opgezwollen buik, buikpijn of een gele verkleuring van het oogwit of van de huid.¹

Nitrofurantoïne kan, meestal binnen enkele dagen, leiden tot paresthesieën met tintelingen of een doof gevoel. Patiënten met diabetes mellitus, alcoholisme of een vitamine B-deficiëntie hebben een groter risico. Als er paresthesieën optreden, dan moet de behandeling worden gestaakt. Overleg hierover met de voorschrijver.^1,4

Andere bijwerkingen van nitrofurantoïne zijn hoofdpijn, slaperigheid en duizeligheid. Meestal zijn deze klachten onschuldig en verdwijnen vanzelf.^1,4

4 Wanneer mag nitrofurantoïne niet worden gebruikt?

Nitrofurantoïne kan niet meer worden gebruikt bij een nierfunctie kleiner dan 30 ml/min. Het bereikt dan in onvoldoende mate de urine en is niet meer effectief.¹

Nitrofurantoïne mag niet worden gebruikt door patiënten met een aangeboren tekort aan het enzym G6PD (G6PD-deficiëntie).¹ Bij hen kan nitrofurantoïne leiden tot hemolytische anemie. Dit is te merken aan vermoeidheid, bleke huid, gele huid, donkere kleur van de urine en kortademigheid. Overleg met de arts als een patiënt met een G6PD-deficiëntie nitrofurantoïne krijgt voorgeschreven.⁴

Nitrofurantoïne kan de urine bruin verkleuren, dit is onschuldig

Ook patiënten met een eerdere long- of leverreactie of een perifere neuropathie door nitrofurantoïne mogen dit antibioticum niet gebruiken.¹ Al bestaande long- of leveraandoeningen kunnen bijwerkingen op de longen of de lever maskeren. Wees ook voorzichtig bij bestaande neurologische aandoeningen. De kans op neuropathie is dan verhoogd, net als bij diabetes mellitus, anemie, alcoholisme en vitamine B-deficiëntie.³

Bij langdurige behandeling met nitrofurantoïne zal de arts de patiënt regelmatig controleren op bijwerkingen op de lever, longen, bloed of perifere zenuwstelsel. Bij de eerste verschijnselen wordt de behandeling onmiddellijk gestopt.³

Kinderen jonger dan 1 maand mogen geen nitrofurantoïne krijgen. Gebruik door patiënten met acute porfyrie wordt afgeraden, omdat dit mogelijk onveilig is.¹

Nitrofurantoïne mag ook niet worden gebruikt door patiënten die overgevoelig zijn voor dit middel.¹

5 Welke interacties heeft nitrofurantoïne met andere geneesmiddelen?

Nitrofurantoïne en antibiotica uit de klasse fluorchinolonen, zoals ciprofloxacine en norfloxacine, kunnen elkaars werking verminderen.³ Deze middelen worden beter niet samen gebruikt. Overleg met de arts als een patiënt toch beide antibiotica krijgt voorgeschreven.⁴

Nitrofurantoïne kan het orale buiktyfusvaccin onwerkzaam maken. Er is een tussentijd tussen beide middelen nodig van ten minste drie dagen.⁴

Bij een nierfunctie kleiner dan 30 ml/min bereikt nitrofurantoïne in onvoldoende mate de urine en is het niet meer effectief

Nitrofurantoïne kan de bloedstolling ontregelen. Dit is van belang bij gelijktijdig gebruik van acenocoumarol of fenprocoumon. Als nitrofurantoïne twee dagen of langer wordt gebruikt, dan moet de trombosedienst op de hoogte worden gesteld.⁴

 Dit artikel is op feitelijke onjuistheden gecheckt door apothekers Florence Van kerckhoven en Joke Opsommer van de Koninklijke Apothekersvereniging van Antwerpen, en apotheker Annemieke Horikx van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP).
(Nursing maakt gebruik van de informatie van de Kennisbank KNMP. Deze bevat de meest recente medicatie-informatie. Soms komt het advies van de Kennisbank niet overeen met het advies van het Farmacotherapeutisch Kompas (FK). Het FK neemt vooral bijsluiterteksten over, en die worden niet meteen aangepast.)

 Geraadpleegde literatuur
1 https://kennisbank.knmp.nl/, geraadpleegd december 2018.
2 NHG-standaard Urineweginfecties via www.nhg.org/standaarden/samenvatting/urineweginfecties, geraadpleegd december 2018.
3 Farmacotherapeutisch Kompas, via www.farmacotherapeutischkompas.nl, geraadpleegd december 2018.
4 www.apotheek.nl, geraadpleegd december 2018.