Benauwdheid, piepende ademhaling, kortademigheid. Deze klachten komen zowel voor bij astma als bij COPD. Meer dan de helft van de mensen met astma- of COPD-medicatie gebruikt salbutamol (Ventolin®, Airomir®). Maak de toets en verdien een accreditatiepunt.
Dit artikel is verschenen in Nursing-magazine maart 2018
In deze Challenge over salbutamol leer je
|
1 wat het verschil is tussen een poederinhalator en een aerosol |
|
2 wat de bijwerkingen zijn van salbutamol |
|
3 welke medicatie interactie heeft met salbutamol |
|
4 wat de kans op bijwerkingen beperkt |
De toets bij dit artikel is niet meer beschikbaar. Eerder behaalde accreditatiepunten blijven gewoon geldig.
tekst artikel: Linda de Graaf
illustratie: AdobeStock
toets: Anna-Marie Mollink
Salbutamol is een kortwerkende luchtwegverwijder. Het stimuleert ß2-receptoren in de longen, wat ontspanning van het longspierweefsel geeft. Dat zorgt ervoor dat mensen makkelijker kunnen ademen en dus minder benauwd zijn.2,3 Kortwerkende luchtwegverwijders zijn eerste keus bij de behandeling van astma en COPD.
SALBUTAMOL-TABLETTEN EN -INJECTIES
Bij ernstige exacerbaties van astma of COPD – als inhaleren niet mogelijk is – worden tabletten en injecties met salbutamol gebruikt, vaak onder medisch toezicht. De dosering van de tabletten bij volwassenen is 3 à 4 dd 4 mg. De dosering bij een intramusculaire of subcutane injectie is 500 mcg en bij een intraveneuze injectie 250 mcg. De injectie mag na vier uur herhaald worden. Bij een lang aanhoudende astma-aanval met (zeer) ernstige ademnood (status astmaticus) kan salbutamol per infuus gegeven worden. De begindosering is 5 mcg/min en wordt aangepast op basis van het effect.2-3
Toediening
Salbutamol wordt het meest gebruikt per inhalatie. Daarvoor zijn verschillende apparaatjes beschikbaar:
-
poederinhalator, bijvoorbeeld een diskus, cyclocaps of novolizer. Deze bevat salbutamol als poeder in lactose. Voor een poederinhalator is nogal wat inspiratiekracht nodig. Deze inhalatoren zijn daarom minder geschikt voor jonge kinderen, ouderen en patiënten die heel kortademig zijn. In België is de poederinhalator niet beschikbaar.
-
aerosol: spuitbusje waarin salbutamol is opgelost of gesuspendeerd in drijfgas. Hoe goed salbutamol werkt, hangt voor een groot deel af van een goede inhalatietechniek. Bij een aerosol is de coördinatie tussen de hand en de mond heel belangrijk. Dat is voor de meeste mensen heel lastig. Aerosols worden daarom bijna altijd in combinatie met een voorzetkamer gebruikt. Inmiddels zijn er ook ademgestuurde aerosols: de dosis komt vrij op het moment dat de patiënt inademt.
Bij ernstige exacerbaties kan de arts veel hogere doseringen voorschrijven dan gewoonlijk worden geïnhaleerd
Dosering
Salbutamolinhalaties worden vaak ‘zo nodig’ gebruikt, dus als de patiënt merkt dat hij benauwd is. De werking begint binnen vijf tot twintig minuten en houdt ongeveer vier tot zes uur aan. De dosering hangt af van de indicatie, de leeftijd en eventuele andere aandoeningen. De meeste inhalatoren met salbutamol mogen drie tot vier keer per dag worden gebruikt. Bij ernstige exacerbaties kan de arts veel hogere doseringen voorschrijven, die korte tijd na elkaar worden toegediend. Als iemand dagelijks salbutamol nodig heeft, is het vaak beter om bij astma een inhalatiecorticosteroïd toe te voegen en bij COPD over te stappen naar een ander type luchtwegverwijder, zoals ipratropium (Atrovent®).3
Bijwerkingen
Veel van de bijwerkingen van salbutamol zijn afhankelijk van de dosis. Ze komen vooral voor bij de tabletten of injecties. Omdat deze een stuk minder vaak worden gebruikt dan de inhalatiemedicatie, behandelen we ze niet in dit artikel.
Na inhalatie komt salbutamol direct in de longen terecht. Slechts een heel klein deel wordt in het lichaam opgenomen, vooral vanuit de mondkeelholte. Een goede inhalatietechniek, inclusief het spoelen van de mond na het inhaleren, verkleint de kans op bijwerkingen.
Mensen kunnen na inhalatie van salbutamol last hebben van trillende handen, hartkloppingen of een snelle hartslag. Soms kunnen mensen juist gaan hoesten na het inhaleren. Deze klachten horen binnen enkele uren over te gaan. Salbutamol kan verder een vieze smaak of een branderig gevoel in de mond geven. Bij regelmatig gebruik bestaat de kans op meer gaatjes in het gebit. Soms komen ook psychische klachten voor, zoals rusteloosheid. Overleg dan met de arts. 2-3
Dag van de medicatieveiligheid
Op 20 maart 2018 vindt in De Reehorst in Ede De Dag van de Medicatieveiligheid plaats. Met workshops over onder meer palliatieve sedatie, psychofarmaca bij ouderen, verpleegkundig rekenen, pijnmedicatie en medicijnverslaving. Meer informatie: www.nursingcongressen.nl.
Interacties en contra-indicaties
Niet-selectieve ß-blokkers, zoals carvedilol, labetalol, pindolol, propranolol en sotalol, gaan de werking van salbutamol tegen. Als salbutamol minder goed lijkt te werken bij iemand die een van deze middelen gebruikt, overleg dan met de arts. Ook oogdruppels met een ß-blokker die meestal worden voorgeschreven bij glaucoom, zoals timolol en betaxolol, kunnen extra benauwdheid geven. Druk daarom na het druppelen de traanbuizen een minuut lang dicht.
Meer punten verdienen?
Maak ook de andere Nursing Challenge toetsen, bijvoorbeeld over omeprazol of fentanylpleisters.
Wielrenner Froome mogelijk geschorst wegens salbutamol
Tour de France-winnaar Chris Froome wordt verdacht van dopinggebruik. In september 2017 werd 2.000 nanogram/ml salbutamol in zijn urine gevonden, het dubbele van wat is toegestaan. Salbutamol zou bij hoge dosering kunnen helpen bij spieropbouw, maar daar is nog weinig onderzoek naar gedaan, stelt een dopingexpert op Nos.nl. ‘Het is algemeen bekend dat ik astma heb,’ zegt Froome in een verklaring op de website van zijn ploeg. ‘Mijn astma werd erger en daarom volgde ik het advies van de ploegarts om mijn dosis te verhogen.’ Een te hoge waarde van salbutamol leidt niet automatisch tot schorsing. De renner krijgt de kans om aan te tonen dat de overschrijding het gevolg is van toegestaan gebruik.7
Salbutamol kan ook de klachten van ischemische hartziekten verergeren. De kans op een myocardinfarct neemt toe. Bovendien kan salbutamol de bloedsuikerspiegel verhogen. Dat kan van belang zijn bij een verminderde glucosetolerantie en bij diabetes mellitus. 2-3
Dit artikel is op feitelijke onjuistheden gecheckt door apothekers Anneleen Robberechts en Joke Opsommer van de Koninklijke Apothekersvereniging van Antwerpen, en apotheker Annemieke Horikx van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie.
Bronnen
1.www.sfk.nl/publicaties/PW/2017/patienten-met-astma-copd-gebruiken-meest-salbutamol
2.Informatorium Medicamentorum via de KNMP Kennisbank, geraadpleegd januari 2018
3.www.farmacotherapeutischkompas.nl, geraadpleegd januari 2018
4.www.thuisarts.nl, geraadpleegd januari 2018
5.www.tijdschriftpraktijkondersteuning.nl/archief/volledig/id938-inhalatoren-bij-astma-en-copd.html
6.www.apotheek.nl/medicijnen/salbutamol-inhalatie#mag-ik-salbutamol-inhalatie-gebruiken-met-andere-medicijnen, geraadpleegd januari 2018
7.‘Froome positief tijdens Vuelta, schorsing ligt op de loer’. Nos.nl, 13 december 2017.
Toets je kennis
Zoek je verdieping in je vak? Doe dan mee aan de Nursing Challenge: online kennistoetsen over twee vakinhoudelijke artikelen.
Hoe werkt het?
- Iedere maand verschijnen in Nursing magazine twee artikelen, waaraan een online kennistoets is verbonden
- Het gaat om een artikel over een verpleegkundig onderwerp en een medicijnartikel
- Toetsen (en artikelen) staan online op www.nursing.nl/challenge, en zijn alleen beschikbaar voor abonnees
- Per toets verdien je één of twee accreditatiepunten
- Per jaar kun je 33 accreditatiepunten verdienen (Nursing verschijnt 11 keer per jaar)
Win leuke prijzen!
- Per maand wordt onder alle deelnemers een goodiebag verloot
- Aan het eind van het jaar winnen de vijf beste deelnemers mooie prijzen
- De winnaars worden elke maand online bekendgemaakt
Voorbeeldvraag salbutamol
1. Salbutamol stimuleert de ß2-receptoren in de longen waardoor er ontspanning van de gladde spiervezels in de bronchiën optreedt. Welke middelen gaan de werking van salbutamol tegen?
A Parasympathicolytica
B Selectieve ß-blokkers
C Niet-selectieve ß-blokkers
D Antihypotensiva
De toets bij dit artikel is niet meer beschikbaar. Eerder behaalde accreditatiepunten blijven gewoon geldig.