‘Een verpleegkundige moet haar visie op een beredeneerde manier kunnen overbrengen’

Dit is een bijdrage van Nursing congressen en valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie. 

Veel verpleegkundigen vinden klinisch redeneren nog altijd lastig. Met de zogenaamde Time-ouT methodiek wil Marc Bakker verpleegkundigen stimuleren om er ook op de werkplek zelf mee te oefenen. ‘Je moet als zorgprofessional altijd blijven nadenken over je eigen denken en handelen’

Veel verpleegkundigen doen hun werk zoals de meeste mensen autorijden: intuïtief, vertrouwend op de eigen ervaring, en zonder er al te veel bij stil te staan. Niemand gaat de weg op met een theorieboekje over de verkeersregels in de hand, want dan gebeuren er zeker ongelukken, moet de gedachte zijn. Daarbij moet het vaak snel-snel: een verpleegkundige heeft altijd haast, of denkt dat te hebben, en soms moet je natuurlijk ook in een split second een beslissing nemen in een ingewikkelde situatie.

En toch is het goed om stil te staan bij wat je eigenlijk aan het doen bent, denkt Marc Bakker, dé autoriteit op het gebied van klinisch redeneren voor verpleegkundigen. Want dat is precies waar klinisch redeneren over gaat: je hoofd gebruiken, nadenken bij wat je doet, en niet alleen maar afgaan op je verpleegkundige-instinct. ‘Verpleegkundigen zeggen vaak dat ze er in de dagelijkse praktijk geen tijd voor hebben,’ zegt Bakker. ‘Maar het hoort in mijn visie gewoon bij het vak: je moet als zorgprofessional altijd blijven nadenken over je eigen denken en handelen. Doe ik het goed? Wat kan ik hier van leren?’

Klinische toestand

Toch vinden verpleegkundigen klinisch redeneren vaak lastig, en niet alleen omdat ze denken dat de tijd ervoor ontbreekt. Velen menen ook dat ze zich hiermee op het terrein van de arts begeven. Maar dat is onzin, denkt Bakker. ‘De patiënt heeft verreweg de meeste tijd te maken met de verpleegkundige, niet met de arts. Het is de verpleegkundige die van dag tot dag de klinische toestand van de patiënt bewaakt. Hoe gaat het met hem? Wordt hij zieker of juist minder ziek, hoe gaat het psychosociaal? Om de toestand van de patiënt op een goede, onderbouwde manier te beoordelen en te bespreken met de arts moet je klinisch kunnen redeneren. Dat wil zeggen: observeren, analyseren en communiceren.’

Klinisch redeneren vraagt, anders gezegd, om een onderbouwde visie op de klinische toestand van de patiënt. Om die op een goede manier over te brengen, en op een gelijkwaardig niveau met de arts van gedachten te wisselen, is het ‘onderbuikgevoel’ van de ervaren verpleegkundige simpelweg niet genoeg, denkt Bakker. ‘In de praktijk raakt de visie van de verpleegkundige vaak ondergesneeuwd, omdat hij of zij niet over de juiste kennis en het juiste vocabulaire beschikt. Daarom is de Time-ouT methodiek zo waardevol. Het is een heel effectieve manier om samen met je collega’s bewust, stap voor stap, een zorgsituatie door te lopen, en stil te staan bij wat belangrijk is, wat je doet en waarom.’

Wedstrijd analyseren

Met de Time-ouT methodiek nemen verpleegkundigen letterlijk een time-out, om een zorgsituatie te bespreken en het klinisch redeneren te oefenen. ‘Vergelijk het maar met voetbal,’ zegt Bakker. ‘Eerst ga je gewoon lekker veld in en denk je er niet te veel bij na, maar na afloop ga je heel bewust met het team de wedstrijd analyseren, zodat je er van leert voor de volgende keer. Samen doorloop je een aantal vaste vragen: Hoe gaat het? Wat zie je? Wat gaat goed, wat gaat niet goed, wat is in gevaar bij mijn patiënt? Allemaal relatief eenvoudige vragen die je als verpleegkundige moet kunnen beantwoorden. Uiteindelijk kom je dan samen tot een onderbouwde mening over “hoe het gaat” met de patiënt, en welke specifieke zorg nodig is.

Bij de Masterclass Klinisch redeneren, die Bakker al een aantal jaar geeft, bespreken deelnemers uitvoerig waargebeurde casuïstiek volgens de Time-ouT methodiek, en dan met name de ‘complexere gevallen’ – patiënten met een gecompliceerd ziektebeeld, vaak met multimorbiditeit. Deelnemers worden aangemoedigd om deze gezamenlijke trainingsmomenten ook tijdens het dagelijks werk in de praktijk te brengen. Tijdgebrek is geen houdbaar excuus. Bakker: ‘Op de meeste verpleegafdelingen hebben ze al vaste onderwijsmomenten. Die kun je gewoon gebruiken om samen het klinisch redeneren te oefenen. De Time-ouT is ontwikkeld als een praktijkleermodel, waarmee verpleegkundigen elkaar kunnen trainen en opleiden.’

Emancipatie

Marc Bakker werkte zelf jarenlang als verpleegkundige en docent en is tegenwoordig als onderwijsontwikkelaar verbonden aan de VUmc Academie in Amsterdam. Hij schreef een aantal boeken in de ProActive Nursing reeks over klinisch redeneren voor verpleegkundigen, en geeft er regelmatig presentaties over. Al jarenlang ijvert hij voor de emancipatie van de verpleegkundige, in relatie tot de arts. Door een eigen, klinische visie op de patiënt te geven, kan de verpleegkundige uit zijn traditionele, onzichtbare rol kruipen. En dat is zeker bij gecompliceerde zorgsituaties van grote meerwaarde, denkt Bakker. Want waar de arts de neiging heeft om te focussen op die ene aandoening die onder zijn specialisme valt, ziet de verpleegkundige zogezegd de gehele mens. ‘In de praktijk hebben patiënten vaak allerlei aandoeningen,’ aldus Bakker. ‘Neem het voorbeeld van een hoogbejaarde demente vrouw die haar heup heeft gebroken, en ook nog aan hartfalen lijdt. Verpleegkundigen kunnen de specifieke klinische toestand van zo’n patiënt vaak beter beoordelen dan een arts die alleen naar de gebroken heup kijkt, of alleen naar het hartfalen. Maar dan moet je jouw zorgvisie wel op een goede, beredeneerde manier kunnen overbrengen.’

Tijdens de initiële opleiding wordt klinisch redeneren tegenwoordig wel aangeboden, maar het is vaak nog minimaal, weet Bakker. Reden te meer om het regelmatig in de beroepspraktijk te oefenen, zoals je al je vaardigheden als verpleegkundige regelmatig oefent. ‘Het is goed om de geest te blijven scherpen, en je ook in het klinisch redeneren verder te bekwamen. Klinisch redeneren gaat uiteindelijk over de realiteit van het ziekzijn. Om dat te kunnen articuleren moet je de taal spreken en je vakkennis blijven ontwikkelen. Je bent niet alleen verpleegkundige met je handen en je hart, maar ook met je hoofd.’

Marc Bakker geeft op 17 juni 2022 de Masterclass Klinisch redeneren in de Reehorst in Ede. Schrijf je nu in!