Nursing Challenge: Levodopa

Levodopa wordt gebruikt bij de ziekte van Parkinson. Wat zijn de bijwerkingen van dit middel en waarom is het tijdstip van inname belangrijk? De toets bij dit artikel levert 1 accreditatiepunt op.

Bij de ziekte van Parkinson is er een tekort aan dopamine in de hersenen. Levodopa is een voorloper van dopamine en kan, in tegenstelling tot dopamine, de bloedhersenbarrière passeren. Levodopa wordt in de hersenen omgezet in het werkzame dopamine.

Levodopa wordt altijd gecombineerd met een ander middel dat de omzetting van levodopa naar dopamine buiten de hersenen remt: carbidopa (levodopa/carbidopa, Sinemet®, Duodopa®) of benserazide (levodopa/benserazide, Madopar®, Prolopa®). Daardoor is minder levodopa nodig voor eenzelfde effect en treden minder bijwerkingen door dopamine op.

Levodopa/carbidopa is ook beschikbaar als combinatiepreparaat met entacapon (Stalevo®, Corbilta®), een stof die ook de afbraak van levodopa buiten de hersenen remt.^1-3

1 Wat is de dosering van levodopa?

De neuroloog bouwt de dosering van levodopa op, en streeft daarbij naar een zo laag mogelijke effectieve dosering.

Levodopa/carbidopa oraal zonder vertraagde afgifte: de startdosering bedraagt 3 dd 100 mg levodopa + 25 mg carbidopa. Deze kan langzaam worden opgehoogd tot maximaal 2000 mg levodopa gecombineerd met maximaal 200 mg carbidopa. Als er sprake is van motorische complicaties (bijwerkingen van de medicatie of verergering van de klachten) kan worden overgeschakeld op een preparaat met gereguleerde afgifte.

Levodopa wordt altijd gecombineerd met een middel dat de omzetting van levodopa naar dopamine buiten de hersenen remt

Levodopa/carbidopa oraal met vertraagde afgifte: de startdosering bedraagt 2 dd 100-200 mg levodopa in combinatie met 25-50 mg carbidopa. De dosering kan met tussenpozen van ten minste 2 dagen langzaam worden opgehoogd tot een onderhoudsdosering van 400-1600 mg levodopa per dag.

Levodopa/benserazide oraal, met of zonder vertraagde afgifte: de startdosering bedraagt 3-4 dd 50 mg levodopa. De dosering kan langzaam worden opgehoogd tot 300-800 mg levodopa per dag in 3-6 doses. De maximale dosering bedraagt 1000 mg per dag. Bij motorische complicaties (bijwerkingen van de medicatie of verergering van de klachten) is overstappen op frequenter lagere doseringen mogelijk, of op een preparaat met vertraagde afgifte [zie kader]. Dan blijven de totale dagdosis en de doseerfrequentie gelijk.¹

De neuroloog schrijft in de beginfase vaak levodopa met directe afgifte voor en pas later in de behandeling levodopa met vertraagde afgifte, tenzij de patiënt veel last heeft van het uitwerken van de levodopa ’s nachts of in de vroege ochtend. Dan kan de neuroloog voor de nacht een preparaat met vertraagde afgifte voorschrijven.⁶

Levodopa mag niet ineens worden gestopt, de neuroloog zal het gebruik van levodopa afbouwen. Er bestaat een klein risico op het maligne neurolepticumsyndroom met koorts, stijve spieren, hartkloppingen en ernstig zweten. Bij plotseling stoppen kunnen ook ernstige verschijnselen van de ziekte van Parkinson ontstaan.¹

2 Hoe moet levodopa worden ingenomen?

Levodopa moet ten minste een uur voor of na een maaltijd worden ingenomen. Liefst met water, maar thee of koffie zonder melk, groentesap of bouillon mag ook. Vruchtensap kan ervoor zorgen dat de tablet sneller oplost en sneller opgenomen wordt. Dit wordt niet aangeraden, tenzij de neuroloog dit juist adviseert. Bij een dikvloeibaar dieet kan levodopa wel worden ingenomen met appelmoes.^1,6,7

Levodopa moet ten minste een uur voor of na een maaltijd worden ingenomen.

Voeding kan een nadelig effect hebben op de werking van levodopa. Als de maag gevuld is, duurt het langer voor levodopa in de darm terecht komt. Levodopa werkt ook minder goed als het voedsel veel eiwitten bevat. Eiwitten worden namelijk via hetzelfde transportsysteem in het lichaam opgenomen. Dit geldt ook bij het gebruik van levodopa in een pomp (Duodopa®). Daarom kan de neuroloog adviseren de inname van eiwitten in de voeding te beperken.⁶

Overleg met de apotheek of neuroloog als de patiënt de medicatie door slikproblemen niet meer goed kan innemen. De adviezen zijn afhankelijk van het preparaat.^1,6,7

3 Wanneer mag levodopa niet worden gebruikt?

Levodopa mag niet worden gebruikt bij overgevoeligheid voor het middel, bij feochromocytoom, hyperthyreoïdie, syndroom van Cushing, ernstige aritmieën, hartfalen en bij nauwekamerhoekglaucoom. Het gebruik wordt afgeraden bij personen met schizofrenie of een psychotische stoornis, omdat levodopa psychotische symptomen kan uitlokken.¹

4 Met welke andere geneesmiddelen mag levodopa niet worden gebruikt?

Levopoda en dopamine-antagonisten zoals antipsychotica en anti-emetica kunnen elkaars werking tegengaan. De arts zal deze middelen meestal niet samen voorschrijven, met uitzondering van clozapine. Dit wordt juist in lage doseringen gebruikt bij een psychose bij de ziekte van Parkinson. Ook domperidon is een uitzondering. Het wordt gebruikt bij misselijkheid en braken en bij orthostatische hypotensie bij parkinsonpatiënten.

Levodopa moet ten minste 2 uur vóór een ijzerpreparaat worden ingenomen, anders neemt de opname van levodopa in het lichaam af.¹

5 Wat zijn de belangrijkste bijwerkingen van levodopa?

Kenmerkende bijwerkingen van levodopa zijn maagdarmstoornissen zoals misselijkheid en obstipatie of juist diarree, vooral aan het begin van de behandeling. Soms komt duizeligheid voor als gevolg van orthostatische hypotensie. Laat de patiënt langzaam opstaan en bij duizeligheid even liggen of zitten met de benen wat hoger. Maagdarmklachten en orthostase gaan meestal vanzelf over. Raadpleeg een arts als deze klachten langer dan een paar werken aanhouden.

Vooral bij ouderen en bij hoge doseringen kunnen psychische bijwerkingen optreden, zoals hallucinaties, verwarring, angst, depressie, geheugenstoornissen en slaapaanvallen overdag. Licht altijd de arts in bij psychische bijwerkingen.^3,4 Ook kunnen pijn op de borst en hartritmestoornissen optreden.^1,4 Overgevoeligheid voor levodopa is zeer zeldzaam. Overgevoeligheidsreacties kunnen zich uiten als urticaria (netelroos), angio-oedeem of huiduitslag.

In zeldzame gevallen komen stoornissen in de impulsbeheersing voor. Dit kan leiden tot pathologisch gokken, eetaanvallen en dwangmatig koopgedrag. Deze bijwerkingen verdwijnen meestal bij verlaging van de dosering.^1,4 Raadpleeg bij al deze bijwerkingen een arts, zeker als de patiënt er veel hinder van heeft.

Bij langdurig gebruik zijn bewegingsstoornissen frequente bijwerkingen van levodopa. Vaak zijn dit dyskinesieën (onwillekeurige bewegingen) of choreatische bewegingen (snelle en plotse onwillekeurige bewegingen of herhaalde bewegingen).

Bewegingsstoornissen kunnen zich ook uiten als tremor, dystonie (aanhoudende spiersamentrekkingen), bradykinesie (trage bewegingen) en ‘on-off‘-perioden en loopstoornissen.

De on-off-perioden zijn waarschijnlijk gerelateerd aan progressie van de ziekte en zijn geen bijwerkingen van levodopa (zie kader). Raadpleeg de neuroloog, deze kan de behandeling aanpassen.¹

Noten

1. Informatorium Medicamentorum via de KNMP Kennisbank, geraadpleegd december 2019
2. Repertorium via www.bcfi.be, geraadpleegd december 2019
3. Farmacotherapeutisch Kompas, geraadpleegd december 2019
4. apotheek.nl, geraadpleegd december 2019
5. Repertorium via bcfi.be, geraadpleegd december 2019
6. Richtlijn Ziekte van Parkinson via neurologie.nl, geraadpleegd december 2019
7. Levodopa en voeding bij Parkinson via www.etz.nl, geraadpleegd december 2019

Dit artikel is op feitelijke onjuistheden gecheckt door apotheker Florence van Kerckhoven van de Koninklijke Apothekersvereniging van Antwerpen, en apotheker Annemieke Horikx van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP).

Nursing maakt gebruik van de informatie van de Kennisbank KNMP. Deze bevat de meest recente medicatie-informatie. Mogelijk komt deze niet overeen met het advies van het Farmacotherapeutisch Kompas (FK). Het FK neemt echter vooral bijsluiterteksten over, en die worden niet meteen aangepast.