Nursing Challenge: Oxycodon

Oxycodon is een opioïde pijnstiller en wordt gebruikt bij de behandeling van ernstige pijn. Maak de toets bij dit artikel en verdien 1 accreditatiepunt.

Sterkwerkende opioïden zoals oxycodon zijn de vierde stap bij de behandeling van pijn (zie kader WHO-pijnladder). Van de sterkwerkende opioïden gaat de voorkeur uit naar orale morfine. Bij slikproblemen heeft transdermale toediening van fentanyl de voorkeur.^1,2

De analgetische werking van oxycodon (langwerkend: OxyContin®, kortwerkend: OxyNorm®) treedt binnen een uur na inname in. Het effect houdt bij kortwerkende preparaten 4 tot 6 uur aan en bij langwerkende preparaten ongeveer 12 uur.³

Kortwerkend oxycodon wordt gebruikt bij doorbraakpijn of als kortdurend – gedurende een paar dagen – pijnstilling nodig is. Bijvoorbeeld na een operatie. Bij behandeling van chronische pijn vormt langwerkend oxycodon de basis. Dit kan worden aangevuld met kortwerkend oxycodon bij pijnpieken of doorbraakpijn.^1,2

1 Wat is de dosering van oxycodon?

Oxycodon wordt gedoseerd op geleide van het analgetische effect. Als de patiënt goed reageert, kan de dosering geleidelijk worden opgehoogd om een goede pijnstilling te behouden. De dosering die uiteindelijk nodig is, kan per persoon sterk wisselen.²

De startdosering van langwerkend oxycodon is bij volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar 2 dd 5 mg. Zo nodig geleidelijk te verhogen met stappen van 25-50%. De maximale dosering voor de meeste patiënten is 2 dd 200 mg.¹

De dosering van kortwerkend oxycodon bedraagt bij volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar 5 mg elke 4 tot 6 uur. Bij leverfunctiestoornissen aanvankelijk 2,5 mg elke 6 uur.¹ Als een patiënt met chronische pijn vaak kortwerkend oxycodon nodig heeft, moet de basispijnstilling met langwerkende middelen worden verhoogd.

Bij subcutane toediening is de dosering oxycodon aanvankelijk 5 mg, zo nodig elke 4 uur herhalen. De intraveneuze dosering bedraagt 1-10 mg, zo nodig elke 4 uur herhalen.¹

Een langwerkend preparaat met oxycodon kan als noodoplossing rectaal worden gegeven, in twee derde van de orale dosering.¹ Als orale inname vaker niet mogelijk is, dan zal de arts overstappen naar een opioïd dat transdermaal kan worden toegediend of naar subcutane of intraveneuze toediening.¹

2 Wanneer mag oxycodon niet worden gebruikt?

Oxycodon mag niet worden gebruikt bij acute ademhalingsdepressie, cyanose, hersentrauma, verhoogde intracraniale druk, coma, ileus en bij overgevoeligheid voor oxycodon. Kinderen en ouderen zijn gevoeliger voor bijwerkingen van oxycodon, vooral voor ademhalingsdepressie. De arts zal bij kinderen en ouderen extra alert zijn op bijwerkingen.

Oxycodon kan net als andere opioïden urineretentie veroorzaken

Oxycodon kan net als andere opioïden urineretentie veroorzaken. De arts zal terughoudend zijn met het voorschrijven van oxycodon bij patiënten met prostaathyperplasie, prostaatobstructie of recente operatie aan de urinewegen. Schrijft de arts toch oxycodon voor, wees dan alert op verschijnselen van urineretentie, zoals moeilijk plassen, een opgezette buik of telkens verliezen van kleine beetjes urine.¹

3 Met welke andere geneesmiddelen mag oxycodon niet worden gebruikt?

Bij combineren van oxycodon met SSRI’s, venlafaxine of duloxetine ontstaat de kans op het serotoninesyndroom. Als de arts deze combinatie voorschrijft, wees dan alert op verschijnselen zoals spiertrekkingen, verwardheid, koorts, een versnelde hartslag en een verminderd bewustzijn. Dit hoeft niet altijd op het serotoninesyndroom te wijzen. Waarschuw bij twijfel een arts. Ook de combinatie van oxycodon met fenelzine of tranylcypromine geeft een verhoogde kans op het serotoninesyndroom. Deze middelen mogen niet gelijktijdig worden gebruikt.^1,3

Bepaalde anti-epileptica en bepaalde hiv-middelen verminderen de werking van oxycodon. Overleg bij twijfel met de arts of apotheker. De bloedconcentratie van oxycodon stijgt bij gelijktijdig gebruik van claritromycine, erytromycine, itraconazol, ketoconazol, posaconazol en voriconazol. Wees bij deze combinaties alert op bijwerkingen.^1,3

Alcohol kan de afgifte van oxycodon uit langwerkende preparaten versnellen. Bovendien versterkt alcohol het versuffende effect van oxycodon. Daarom wordt het drinken van alcohol bij gebruik van oxycodon afgeraden.^1,3

4 Wat zijn de belangrijkste bijwerkingen van oxycodon?

De meest voorkomende bijwerkingen van opioïden zijn obstipatie, misselijkheid, braken en sufheid. Deze bijwerkingen komen vooral voor in het begin van de behandeling en na dosisverhoging en gaan meestal na een paar dagen over. Obstipatie begint meestal na enkele dagen, en gaat niet over zonder behandeling.

Obstipatie treedt op bij 15 tot 40% van de patiënten. De arts zal meestal gelijktijdig een laxans voorschrijven, behalve bij kortdurend gebruik van oxycodon voor een operatie.¹ Misselijkheid komt voor bij 20 tot 30% van de patiënten. Toevoegen van metoclopramide of domperidon de eerste paar dagen van het gebruik kan deze klachten bestrijden.^1,2

Sedatie of sufheid komt voor bij 15 tot 30% van de patiënten. Vooral bij ouderen kunnen cognitieve functies afnemen en psychische stoornissen optreden, zoals hallucinaties en verwardheid.¹

Verder komt een droge mond vaak voor. Laat de patiënt op een ijsblokje zuigen of op (suikervrije) kauwgom kauwen als hij veel hinder hiervan ondervindt.³

Oxycodon kan bijwerkingen veroorzaken als blozen, zweten, jeuk of urticaria. Bij ernstige jeuk kan ondansetron effectief zijn.¹

Bij gebruik van oxycodon zijn epileptische aanvallen gemeld, vooral bij hoge doses.

Oxycodon leidt zelden tot overgevoeligheidsreacties, zoals huiduitslag en anafylactische reacties.

Zelden komt ademhalingsdepressie voor, en danvooral bij ouderen en kinderen. Ook bij gebruik van hoge doses en bij astma/COPD is dit risico hoger.¹

5 Is oxycodon verslavend?

Patiënten die opioïden gebruiken voor de behandeling van pijn worden zelden psychisch afhankelijk van opioïden. De dosering wordt vrijwel altijd verhoogd vanwege toenemende pijn door bijvoorbeeld tumorprogressie, en niet vanwege gewenning.^1,2

Patiënten die opioïden gebruiken voor de behandeling van pijn worden er zelden psychisch afhankelijk van

De kans op verslaving is hoger bij patiënten met depressie, angst, een posttraumatische stressstoornis of een eerdere verslaving aan bijvoorbeeld drugs of alcohol. Het risico is ook groter bij patiënten met chronische niet-maligne pijn.^1,2

Naast psychische afhankelijkheid kan lichamelijke afhankelijkheid optreden. Bij gebruik gedurende maximaal 5 tot 7 dagen kan de patiënt in een keer stoppen met het gebruik van oxycodon. Na langduriger gebruik dan enkele dagen moet de dosering geleidelijk worden afgebouwd om onthoudingsverschijnselen te voorkomen. De huisarts zal de dosering wekelijks halveren. Bij langdurig gebruik kan de huisarts ook besluiten om met stappen van 10% per week af te bouwen. Bij afbouwen is begeleiding van de patiënt door de huisarts en de apotheek essentieel.^1,2,3

Noten

1. Informatorium Medicamentorum via de KNMP Kennisbank, geraadpleegd november 2019
2. NHG-standaard Pijn, geraadpleegd november 2019
3. apotheek.nl, geraadpleegd november 2019
4. Kalkman GA et al. Trends in use and misuse of opioids in the Netherlands: a retrospective, multi-source database study. Lancet Public Health. 2019;4(10):PE498-E505
5. opiaten.nl/cijfers-onderzoek, geraadpleegd november 2019
6. Repertorium via bcfi.be, geraadpleegd november 2019

Dit artikel is op feitelijke onjuistheden gecheckt door apotheker Anneleen Robberechts van de Koninklijke Apothekersvereniging van Antwerpen, en apotheker Annemieke Horikx van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP).

Nursing maakt gebruik van de informatie van de Kennisbank KNMP. Deze bevat de meest recente medicatie-informatie. Mogelijk komt deze niet overeen met het advies van het Farmacotherapeutisch Kompas (FK). Het FK neemt echter vooral bijsluiterteksten over, en die worden niet meteen aangepast.