Nursing Challenge: Paracetamol

Paracetamol heeft een pijnstillende en koortsverlagende werking. Het middel heeft, in tegenstelling tot NSAID’s, geen ontstekingsremmende werking.¹ De toets bij dit artikel levert 1 accreditatiepunt op.  

Paracetamol (o.a. Panadol®, Sinaspril-paracetamol®, Excedrin®) wordt gebruikt bij acute en bij chronische pijn, bijvoorbeeld hoofdpijn, kiespijn, zenuwpijn, spierpijn en artrose. Ook is het inzetbaar bij pijn of koorts bij griep en verkoudheid.

Paracetamol is eveneens verkrijgbaar in combinatie met coffeïne (o.a. Finimal® en Panadol plus®) en met vitamine C (o.a. Citrosan®, Hot Coldrex®). Het is niet bewezen dat coffeïne daadwerkelijk de pijnstillende werking van paracetamol versterkt. Ook het nut van hoge doseringen vitamine C bij een verkoudheid is niet bewezen.

1 Wat is de juiste dosering van paracetamol?

Bij acute of chronische pijn of bij koorts, in het algemeen, bij volwassenen: 3-4 dd 500-1000 mg oraal. Soms is 500 mg per keer effectief genoeg, maar bij hevige pijn kan de patiënt beter direct 1000 mg innemen. De dosering bij rectale toediening bij volwassenen bedraagt 3-4 dd 1000 mg.

Bij langdurige klachten moet paracetamol consequent op vaste tijden worden ingenomen, om een goede spiegel te behouden. Dan blijft de pijn het beste onder controle. Zorg dat er altijd minimaal 4 uur tussen 2 doses zit.

Kauwen of oplossen in water zorgt niet voor een snellere werking van paracetamol

Bij gebruik korter dan een maand is de maximale dagelijkse dosering 4 gram, bij langer dan een maand 2,5 gram. Bij artrose mag wel langdurig 4 gram paracetamol per dag worden gebruikt. Voor kwetsbare ouderen en mensen met risicofactoren voor leverschade (zie vraag 5 en kader) geldt een maximale dagelijkse dosering van 2 gram.^1-3

Bij pijn en koorts bij kinderen vanaf 3 maanden is de dosering tot 4 dd 10-15 mg per kilo lichaamsgewicht. De maximale dagdosering is 3 gram.⁵

Bij postoperatief intraveneus gebruik, wordt paracetamol toegediend in 15 min, met een interval van ten minste 4 uur. De dosering bij volwassenen bedraagt maximaal 4 dd 1 gram.^1-3

2 Hoe snel en hoe lang werkt paracetamol?

Paracetamol wordt na orale en rectale toediening snel in het lichaam opgenomen. De pijnstillende werking na inname van de tabletten treedt binnen een half uur op en houdt 3 tot 6 uur aan, ongeacht of de tabletten worden ingenomen met of zonder kauwen, of worden opgelost in water. Inname op de nuchtere maag zorgt voor het snelste effect.

Na rectale toediening werkt paracetamol binnen een uur, voor 8 tot 12 uur. Bij intraveneuze toediening is er binnen 5 tot 10 minuten effect, dat 4 tot 6 uur aanhoudt.

Als na 48 uur gebruik van een adequate dosis de pijn niet voldoende onder controle is, is paracetamol onvoldoende effectief. Overleg dan met de arts. De patiënt kan misschien beter een andere pijnstiller gebruiken.^1,2

3 Met welke andere geneesmiddelen heeft paracetamol een interactie?

Bij langdurig gebruik kan paracetamol de werking van vitamine K-antagonisten versterken. Licht de trombosedienst in wanneer de patiënt langdurig paracetamol gaat gebruiken of hiermee stopt. Ook bij koorts moet de trombosedienst worden ingelicht.

Isoniazide remt de afbraak van paracetamol in de lever, wat de toxiciteit van paracetamol op de lever kan versterken. Raadpleeg de arts als de patiënt deze combinatie gaat gebruiken.¹

Het is niet bewezen dat coffeïne daadwerkelijk de pijnstillende werking van paracetamol versterkt

Als de patiënt ook andere pijnstillers of middelen tegen verkoudheid en griep gebruikt, controleer dan of deze ook paracetamol bevatten. Deze mogen niet samen gebruikt worden als daardoor de maximale dagelijkse dosering wordt overschreden.²

4 Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van paracetamol?

Langdurig en regelmatig gebruik van paracetamol kan leiden tot medicatieafhankelijke hoofdpijn.

Bij langdurig gebruik van hogere doseringen en bij een overdosis kan leverbeschadiging optreden. Verschijnselen hiervan zijn een gele verkleuring van het oogwit of de huid, vermoeidheid, gewichtsverlies of pijn in de buik. Overleg bij deze symptomen met een arts.

Bij langdurig gebruik kunnen afwijkingen in het bloedbeeld voorkomen, zoals leukopenie, trombocytopenie en anemie. Symptomen hiervan zijn onverklaarbare blauwe plekken, extreme vermoeidheid of keelpijn met koorts en blaren in de mond. Raadpleeg dan direct een arts.

In zeldzame gevallen komt overgevoeligheid voor paracetamol voor. Dit kan zich uiten als angio-oedeem of anafylaxie. Stop dan met het gebruik van paracetamol en raadpleeg direct een arts.

Ook kunnen huidreacties optreden, soms zijn deze ernstig. Raadpleeg direct een arts bij huidreacties met blaarvorming op de huid of slijmvliezen en koorts. Geef aan de apotheek door dat de patiënt overgevoelig is voor paracetamol, zodat de patiënt dit niet meer geleverd krijgt. ^1,2

5 Wanneer mag paracetamol niet worden gebruikt?

Paracetamol heeft schadelijke effecten op de lever. Patiënten met levercirrose mogen paracetamol wel gebruiken, maar de maximale dagelijkse dosering is voor hen 3 gram.

Paracetamol mag niet worden gebruikt bij bekende overgevoeligheid voor het middel.

Bij langdurig gebruik kan paracetamol de werking van vitamine K-antagonisten versterken

Langdurige behandeling van hoofdpijn met paracetamol, of andere pijnstillers, kan leiden tot medicatieafhankelijke hoofdpijn. Patiënten die paracetamol gebruiken bij hoofdpijn mogen het alleen gedurende korte tijd of intermitterend gebruiken. Bijvoorbeeld 2 dagen wel en 7 dagen niet. Overleg met de arts bij gebruik van meer dan 100 doses of 15 dagen per maand, of paracetamolgebruik bij hoofdpijn gedurende meer dan 3 maanden.^1,2

Geraadpleegde literatuur

1. Informatorium Medicamentorum via KNMP Kennisbank, geraadpleegd juni 2021
2. https://www.apotheek.nl/medicijnen/paracetamol, geraadpleegd juni 2021
3. www.thuisarts.nl, geraadpleegd juni 2021
4. NHG-standaard Pijn, geraadpleegd juni 2021
5. https://www.kinderformularium.nl/geneesmiddel/21/paracetamol, geraadpleegd juni 2021

Je kon dit artikel lezen omdat je een abonnement hebt op Nursing