Mantelzorger en verpleegkundige taken: wie is aansprakelijk?

Steeds intensievere inzet van mantelzorgers moet de zorg nu en in de toekomst toegankelijk houden. Wanneer zijn zij juridisch aansprakelijk als het misgaat? En wat is jouw rol als verpleegkundige? De Inspectie van Jeugd en Gezondheid (IGJ) is daar duidelijk over.

Mevrouw is mantelzorger van haar man die een CVA heeft doorgemaakt. Hij heeft onder meer een hemiplegie rechts en ligt op bed. De wijkzorg komt ’s ochtends en ’s avonds. In de middag zorgt ze zelf voor haar man. Dan helpt ze hem met een actieve tillift uit bed naar het toilet en weer terug. Als het voor de cliënt moeilijker wordt de sta-positie in te nemen, wordt er een passieve tillift thuis bezorgd.

Op een middag glijdt de cliënt uit de tillift. Later blijkt dat mevrouw de actieve tillift heeft gebruikt, die nog niet van huis was opgehaald, omdat ze de passieve tillift maar lastig vindt. Na het incident durft ze haar man niet meer te helpen met naar het toilet gaan. 

Mocht mevrouw deze zorgtaak uitvoeren?

Ja. Met toestemming van de cliënt* of de wettelijke vertegenwoordiger van deze, zijn er geen wettelijke belemmeringen voor mantelzorgers om zorgtaken voor hun naasten uit te voeren. Ook risicovolle of voorbehouden handelingen vallen daaronder. 

Maar alleen als dit zorgvuldig gebeurt, goed is aangeleerd en, voor zover dat nodig is, met begeleiding en onder toezicht van een deskundige zorgverlener. Afhankelijk van de bekwaamheid van de mantelzorger en de zwaarte van de handeling.  

In dit geval heeft mevrouw training gehad hoe ze de actieve en de passieve tillift moet gebruiken en gaf ze aan zich bekwaam te voelen. Toch gebruikte ze liever de actieve tillift, wat bij zwaardere zorg een risico is.  

En wat als dat misgaat?

Mantelzorgers zijn zelf verantwoordelijk voor de zorg die ze thuis, in het verpleeg- of ziekenhuis verlenen. Ze hebben een informele relatie met de cliënt en verlenen geen beroepsmatige zorg in opdracht van de zorgaanbieder. Gaat er wat mis dan zijn zij dus zelf aansprakelijk. Dat geldt ook voor de andere mensen uit het sociale netwerk van de cliënt. Ook als de mantelzorger spontaan een andere cliënt helpt, is hij zelf aansprakelijk. 

Is de mantelzorger altijd aansprakelijk?

Er zijn 2 uitzonderingen:
1. Als mantelzorgers een andere patiënt helpen terwijl de zorgorganisatie weet (of moet weten) dat die hulp risicovol kan zijn. 

2. Als mantelzorgers structureel en op verzoek van de zorgorganisatie andere of meerdere cliënten ondersteunen. Dan zijn ze vrijwilligers, of eigenlijk onbetaalde krachten, die wel onder de verantwoordelijkheid van de zorgaanbieder vallen.  

Als de mantelzorg niet toereikend is en/of je signaleert risico’s, dan heb je als verpleegkundige de zorgplicht om de mantelzorger en cliënt hierop aan te spreken en te bespreken hoe het beter kan of welke zorg nodig is. Afspraken daarover noteer je duidelijk in het zorgplan. 

Doe je dit alles niet, dan kan de Inspectie van Jeugd en Gezondheid (IGJ) de zorgorganisatie hierop aanspreken. Hoe vaak je de vinger aan de pols moet houden is niet wettelijk vastgelegd. 

Mocht er iets misgaan, hoe dek je je dan als zorgverlener juridisch in?

Door heel goed de afspraken tussen jou en de mantelzorger en cliënt vast te leggen in het zorgplan. Het is ook belangrijk dat de mantelzorger en cliënt daar inzage in hebben, zodat iedereen weet waar hij aan toe is. 

Daarmee kun je ook twijfels wegnemen bij je team, leidinggevende en je werkgever, de zorgaanbieder, die aansprakelijk is voor jouw handelen. Je staat er ook niet alleen voor, met het team heb je een gedeelde verantwoordelijkheid naar de cliënt en werkgever toe. 

*Daar waar cliënt staat wordt ook patiënt bedoeld.