Overgangs-expert Dorenda van Dijken: 'Ik denk dat veel vrouwen zich voor de overgang schamen'

Dorenda van Dijken maakt zich al jarenlang hard voor meer erkenning en bekendheid rondom de overgang onder vrouwen, en ook onder zorgprofessionals. ‘Zo is nog vrij onbekend dat de overgang kan zorgen voor spier- en gewrichtsklachten’, vertelt Van Dijken. ‘Tijdens de overgang vermindert het hormoon oestrogeen. Dit hormoon noem ik ook wel een collageenbouwer: het bedient de elasticiteit van de spieren, banden en pezen. Als vrouwen in de overgang raken kunnen ze last hebben van opstartstijfheid na het opstaan: ze hebben dan bijvoorbeeld stijve handen, wat na verloop van tijd weer verdwijnt.’

Mentale klachten

Een andere overgangsklacht die volgens Van Dijken nog onderbelicht is, zijn de mentale klachten. ‘Dit speelt vooral bij vrouwen die al een voorgeschiedenis hebben. Ze hebben bijvoorbeeld ooit een depressie gehad, zijn bipolair of hebben een autismespectrumstoornis. Dat versterkt allemaal richting de overgang. Als je bijvoorbeeld ADHD hebt, betekent een daling van het oestrogeen een daling van de dopamine. Dit versterkt de ADHD, dus je kunt meer last krijgen van prikkelgevoeligheid. Maar ook vrouwen die geen voorgeschiedenis hebben, kunnen door de overgang last hebben van stemmingswisselingen. Bij opvliegers heeft iedereen wel een beeld, maar als je somber wakker wordt, is dit lastiger bespreekbaar. Ook omdat hiervoor geen richtlijnen zijn. En het nog vrij onbekend is dat de overgang dit teweeg kan brengen.’

Omdat overgangsklachten zo divers zijn, is het belangrijk dat hier multidisciplinair naar gekeken wordt. ‘We zien nu dat veel artsen vanuit hun eigen specialisme naar de patiënt kijken. Vrouwen in de overgang kunnen last van hartkloppingen krijgen. De cardioloog kan dan niks vinden, en stuurt ze weg. Hetzelfde geldt voor de reumatoloog bij verdenking van reuma, als de vrouw gewrichtsklachten heeft. Eigenlijk zouden alle specialisten meer/vaker aan de overgang moeten denken.’

Voeding en leefstijl

Wat kun je zélf aan overgangsklachten doen? Van Dijken: ‘Je kunt niet jong genoeg beginnen met gezond oud worden, zeg ik altijd. Voeding en leefstijl zijn hierbij de basis. Het probleem is vaak dat vrouwen tijdens de overgang hetzelfde leven als daarvoor. En dat kan niet meer, als je de klachten enigszins de baas wilt blijven.’

Zo komen rokers eerder in de overgang en hebben ze meer klachten, omdat nicotine oestrogeen afbreekt. Ook vrouwen met overgewicht ervaren meer overgangsklachten. Van Dijken: ‘Je stofwisseling vertraagt als je in de overgang komt. Dus het is belangrijk dat je minder calorieën eet en kleinere porties neemt. Ook zorgt de overgang voor een afname van spiermassa, dus je moet meer bewegen om hetzelfde aantal calorieën te verbranden.’

Drink minder koffie

Verder zijn er qua voeding een aantal triggers van overgangsklachten. Van Dijken somt op: ‘Alcohol, cafeïne, pittig gekruid eten, maar ook gemberthee en zoethoutthee verhogen de bloeddruk en kunnen opvliegers veroorzaken.’ Soms wordt er gezegd dat isoflavonen helpen tegen opvliegers. Dit zijn stoffen die onder andere in sojaproducten voorkomen, zoals in sojadrink en tofu. De Europese voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) heeft geconcludeerd dat deze bewering niet voldoende is bewezen.

Zijn er voedingssupplementen die je wél kunt nemen tegen overgangsklachten? ‘Eigenlijk is het enige zinvolle supplement vitamine D’, zegt Van Dijken. Een tekort aan vitamine D kan botontkalking veroorzaken. Dit speelt vooral bij vrouwen na de overgang. Dit vergroot je kans om een bot te breken. Ik zou zeggen: voldoende calcium (zuivel) is ook van belang, dus vrouwen die vegan eten moeten dat dus bijslikken.’

‘Voor de rest zijn andere supplementen allemaal niet nodig,’ vervolgt de gynaecoloog, ‘zoals ashwagandha, kurkuma, magnesium, rode klaver… Het kost veel geld en wetenschappelijk is nooit aangetoond dat het werkt. Hiermee wordt misbruik gemaakt van vrouwen, voor commercieel gewin. Het beroep “hormoonspecialist” is helaas geen beschermde titel, dus iedereen kan zich zo noemen en hun eigen supplementen verkopen.’

Wat je wél kan ondersteunen tijdens de overgang? Hormoontherapie kan doeltreffend zijn. Hierbij wordt gebruikt gemaakt van medicijnen met oestrogeen en vaak ook progestageen. Vroeger had hormoontherapie een slecht imago, vertelt Van Dijken. ‘Omdat mensen dachten dat je hier borstkanker van kon krijgen. Inmiddels is dat boek dankzij verschillende onderzoeken dicht. Maar nu zie je dat het de andere kant op slaat: mensen denken zelfs dat je hele hoge doseringen moet krijgen. Hormoontherapie kan helpen, maar het is niet de heilige graal: als je bijvoorbeeld alcohol blijft drinken, zul je nog steeds klachten houden, ondanks de hormoontherapie. Dus een gezonde leefstijl blijft van essentieel belang.’

Overgangsconsulent

Heb je veel last van overgangsklachten, dan kun je met al je vragen terecht bij de huisarts, of een verpleegkundig overgangsconsulent. Deze gespecialiseerd verpleegkundigen geven adviezen op het gebied van voeding, leefstijl en medicatie om gezond door de overgang te komen zonder dat zij hierbij een commercieel belang hebben. Deze zijn aangesloten bij de VVOC (Vereniging Verpleegkundig Overgangs Consulent). ‘Als ik hoor dat er zorgorganisaties zijn die hun verpleegkundigen een consult bij de overgangsconsulent aanbieden, dan word ik daar heel blij van’, zegt Van Dijken. Wil je zelf een overgangsconsulent in de arm nemen, dan wordt dit vanuit de aanvullende verzekering vergoed.

‘Maar je kunt met je klachten ook heel goed terecht bij je huisarts,’ zegt Van Dijken, ‘die kan je zonodig hormoontherapie voorschrijven, waarbij het oestrogeen wordt aangevuld.’

Taboe op overgang

Van Dijken denkt dat er nog steeds een taboe op de overgang rust door twee zaken: ‘Nederland is een heel calvinistisch land: niet lullen maar poetsen. Er is weinig ruimte voor zaken als de overgang, of menstruatie. Ook denk ik dat veel vrouwen zich voor de overgang schamen. Omdat het onlosmakelijk verbonden is met veroudering. En als je oud bent, tel je niet meer mee, is de gedachte. We moeten naar een andere mindset. Uit Brits onderzoek blijkt dat als een vrouw op het werk aangeeft moe te zijn omdat ze een huilbaby heeft, is er alle begrip van collega’s. Maar bij slaapproblemen door de overgang is de reactie: niet zo over zeuren. We moeten van de negatieve beeldvorming af, en dat is lastig. Maar het kan wel. Kijk naar het 0,0 biertje, dat vroeger ongezellig was, en nu geaccepteerd.’

Hart- en vaatziekten

Aandacht hebben voor overgangsklachten is belangrijk om de kwaliteit van leven van vrouwen te verbeteren, om hen te ondersteunen zodat ze niet uitvallen op het werk, maar ook om gezondheidsrisico’s te verkleinen. Door het wegvallen van oestrogeen is er namelijk veel meer risico op hart- en vaatziekten, omdat dit hormoon de vaatwand beschermt. Als het wegvalt, zijn vrouwen vatbaarder voor schade door een hoge bloeddruk of hoog cholesterol. Van Dijken: ‘Er overlijden dertien keer zoveel vrouwen in Nederland per jaar aan hart- en vaatziekten dan aan borstkanker. Dus het is vreemd dat vrouwen hier niet structureel op gecheckt worden. Het zou mooi zijn als dit in de toekomst wel gebeurt.’

Gynaecoloog Dorenda van Dijken werkt in de multidisciplinaire overgangspoli van het OLVG West in Amsterdam, die ze zelf oprichtte. Ze is was voorheen jarenlang voorzitter van de Dutch Menopause Society en zit momenteel in het bestuur van de Europese menopause society en Internationale Menopause society. Daarnaast is ze docent aan de opleiding voor verpleegkundig overgangsconsulenten aan Breederode Hogeschool en schrijft ze mee aan richtlijnen.

Dit artikel verscheen eerder op tvvtotaal.nl.