Wet zorg & dwang: ‘Probeer collega’s mee te nemen in een andere benadering’

De Wet zorg & dwang (Wzd) is in de praktijk niet altijd even makkelijk uit te voeren, maar het belang van de wet is groot. Deskundige Jan van der Hammen zet je tijdens het congres Wet zorg & dwang aan het denken over samenwerken met de cliënt en zijn mantelzorgers (de ‘driehoek’). En hoe neem je je collega’s op een positieve manier mee?

Tijdens het congres werkt Van der Hammen met een specifieke casus rond vader Henk, een thuiswonende kwetsbare oudere die onlangs zijn vrouw heeft verloren. De dochter van Henk maakt zich zorgen over zijn veiligheid, met name over het niet innemen van de medicatie, en het dwalen door huis. Om de risico’s te beheersen worden deuren op slot gedaan.

Deze situatie raakt aan de Wet zorg en dwang, omdat het afsluiten van deuren een vorm van onvrijwillige zorg kan zijn. Jij als zorgverlener speelt hierbij een sleutelrol. Want hoe vind je de balans tussen veiligheid en zelfbeschikking binnen de kaders van deze wet?  

Hoe kan een casus helpen bij het begrijpen van de Wet zorg en dwang?

‘Ik werk met casussen die elementen uit het theater bevatten en herkenbare situaties laten zien. De casus is een hulpmiddel om de theorie aan op te hangen. Uit mijn ervaring weet ik hoe krachtig dat middel is: leren door beleven. Hoe meer zintuigen je toevoegt aan het leren, hoe beter je het onthoudt.

Als jij je inleeft in de situatie van een vader en dochter die met elkaar worstelen, komt daar vaak emotie bij kijken. De vader vindt dat alles goed gaat ondanks zijn dementie, terwijl de dochter gedwongen wordt om beslissingen te nemen voor zijn veiligheid. Het gebruik van zintuigen en het inspelen op de emotie in de vorm van zo’n casus, zijn factoren die het leren stimuleren. Daarnaast laat het goed de driehoeksverhouding zien waar jij als zorgverlener een grote rol in speelt.’

De wet is al sinds 2020 van kracht, waarom is dit congres nog steeds van belang?

‘De wet is op dit moment nog niet genoeg geïmplementeerd in de praktijk. Als ik bijvoorbeeld op een congres vraag: wie werkt er op een gesloten afdeling? Dan steekt zo’n 40 procent van de bezoekers zijn hand op. Terwijl er officieel geen gesloten afdelingen meer bestaan.

De Wzd is een persoonsgerichte wet, dus je moet op individueel niveau bepalen in welke mate van vrijheid een cliënt kan functioneren om zo onvrijwillige zorg te voorkomen. Naar mijn mening gebeurt dat binnen veel organisaties nu nog te weinig.’

Wat kan je als zorgverlener doen om het in te zetten in de praktijk?

‘In een team kunnen medewerkers verschillende benaderingen hebben. De ene richt zich meer op de vrijheid van de cliënt, terwijl de ander zich meer richt op veiligheid. Meer richten op veiligheid kan soms leiden tot onterecht ingrijpen. Zoals het sluiten van deuren of het vastzetten van een rolstoel, zonder dat dit noodzakelijk is voor de cliënt. Een blik werpen op je eigen overtuigingen kan helpen. Welke vaardigheid of kennis mis ik om de individuele vrijheid te vergroten? 

Sta jij meer aan de vrijheidskant? Probeer dan niet de les te lezen aan collega’s die zich meer richten op veiligheid. Dus vermijdt passief agressieve uitspraken zoals: “Hoe vaak moet ik nog zeggen dat je die rolstoel niet op de rem mag zetten?” Kijk in plaats daarvan naar een andere benadering om collega’s mee te nemen in jouw eigen overtuiging. Het is belangrijk dat de communicatie binnen het team opbouwend is om uiteindelijk tot verandering van gedrag te komen.’

Kun je in een dag de Wzd helemaal in de vingers krijgen?

‘Nee, en dat hoeft ook niet. Het gaat erom dat je de essentie van persoonsgerichte zorg (vrijheid versus veiligheid) te pakken hebt en er morgen al iets mee kunt. Tijdens het congres kom je te weten welke taak jij hebt en hoe je in gesprek zou kunnen gaan met in dit geval vader Henk en zijn dochter. Hoe beter wij het gedrag van de cliënt begrijpen, hoe meer invloed we daarop hebben en hoe minder onvrijwillige zorg nodig is.’